Đặc phái viên của Tổng thống Mỹ về Ukraine, ông Keith Kellogg cho biết, đàm phán hòa bình Ukraine đang ở giai đoạn cuối với hai điểm nghẽn là vùng Donbas và nhà máy điện hạt nhân Zaporizhzhia. Trong khi các nỗ lực ngoại giao con thoi đang tiếp tục được xúc tiến, giao tranh tiếp diễn khiến khả năng đạt thỏa thuận toàn diện vẫn còn nhiều bất định.
Ngoại giao con thoi và thỏa thuận hòa bình còn xa vời
Trong bối cảnh các cuộc trao đổi giữa ba bên về tiến trình hòa bình Nga - Ukraine đang có nhiều diễn biến mới, Nga, Mỹ và Ukraine đã đưa ra các phát biểu riêng rẽ về tiến trình tham vấn liên quan đề xuất hòa bình do Mỹ đưa ra. Theo hãng tin RIA Novosti của Nga, người phát ngôn Điện Kremlin, ông Dmitry Peskov nhấn mạnh rằng, Moscow cần nắm được kết quả các cuộc làm việc giữa Mỹ và Ukraine sau vòng tham vấn Nga - Mỹ tổ chức hôm 2/12. Cũng theo ông Peskov, Tổng thống Nga Vladimir Putin đã gặp đặc phái viên Mỹ Steve Witkoff và cố vấn Jared Kushner tại thủ đô Moscow và dựa trên kết quả đạt được tại đây, hai quan chức Mỹ đã tiếp tục làm việc với đoàn đàm phán Ukraine do Thư ký Hội đồng An ninh và Quốc phòng Ukraine Rustem Umerov dẫn đầu.
Ngày 7/12, Trợ lý Tổng thống Nga, ông Yuri Ushakov tuyên bố, Nga và Mỹ đang tiến hành rà soát, điều chỉnh các điều khoản khó dự kiến sẽ định hình văn kiện tương lai về giải quyết vấn đề Ukraine. Một số nội dung trong đó yêu cầu phía Mỹ thực hiện những thay đổi mang tính căn bản. Trả lời phỏng vấn báo giới, ông Ushakov cho hay, hai bên đang ghép nối các điều khoản then chốt, trong khi vẫn cần hoàn thiện ngôn từ và phối hợp với các chuyên gia pháp lý. Theo ông, một số vấn đề đòi hỏi Mỹ phải có những điều chỉnh lớn trong các tài liệu vốn liên tục được chuẩn bị và cập nhật. Ông Ushakov khẳng định tiến trình đàm phán nhằm hướng tới một giải pháp lâu dài, chứ không chỉ là một lệnh ngừng bắn tạm thời.
Tuyên bố của Trợ lý Tổng thống Nga được đưa ra trong bối cảnh tiến trình hòa bình với Ukraine đang có nhiều diễn biến mới. Ngày 2/12, Tổng thống Nga Vladimir Putin đã có cuộc gặp với các đặc phái viên của Tổng thống Mỹ Donald Trump là ông Steve Witkoff và ông Jared Kushner tại Điện Kremlin. Hai bên đã thảo luận tất cả các phương án kế hoạch của Mỹ nhằm chấm dứt cuộc xung đột ở Ukraine. Trước đó, Nga đã nhận tài liệu về kế hoạch gồm 28 điểm mà phía Mỹ đưa ra nhằm đem lại hòa bình cho Ukraine.
Về phía Mỹ, Tổng thống Donald Trump đã bày tỏ sự thất vọng về người đồng cấp Ukraine Volodymyr Zelensky. Theo ông chủ Nhà Trắng, ông Zelensky chưa sẵn sàng chấp thuận đề xuất hòa bình do Mỹ soạn thảo nhằm chấm dứt cuộc xung đột Nga - Ukraine.
Bình luận của ông Trump được đưa ra sau khi cuộc đàm phán về thỏa thuận hòa bình với Nga kéo dài ba ngày và kết thúc hôm 7/12 tại tiểu bang Florida. Cuộc đàm phán có sự tham dự của Đặc phái viên Mỹ Steve Witkoff, Jared Kushner - con rể ông Trump, cùng các quan chức Ukraine gồm Thư ký Hội đồng An ninh Quốc phòng Rustem Umerov và Tổng tham mưu trưởng Andriy Hnatov. Theo Bộ Ngoại giao Mỹ, Washington và Kiev đã đạt được khung thảo luận về bảo đảm an ninh và các năng lực răn đe cần thiết nhằm duy trì hòa bình lâu dài nhưng không nêu rõ chi tiết.
Tuy nhiên, một số quan chức Mỹ đã đưa ra những nhận định hết sức lạc quan rằng, thoả thuận hoà bình Ukraine sắp cán đích. Ông Keith Kellogg, Đặc phái viên của Tổng thống Trump về Ukraine cho biết, một thỏa thuận nhằm chấm dứt chiến sự đang rất gần.
Nhận định tương tự cũng được Đại sứ Mỹ tại Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) Matthew Whitaker đưa ra. Quan chức này cũng cho rằng, Ukraine và Nga đang hướng tới “gần hơn bao giờ hết” một thỏa thuận hòa bình, với nỗ lực phối hợp đang được tiến hành và có sự tham gia tích cực của Washington.
Ông Matthew Whitaker - Đại sứ Mỹ tại NATO cho hay: "Các bạn biết đấy, chúng ta đang tiến gần hơn bao giờ hết đến hòa bình. Và như Tổng thống Trump đã nói, đây là một tình huống khó khăn để đạt được mục tiêu. Nhưng cuối cùng thì cuộc chiến này cần phải chấm dứt. Nó đã diễn ra gần 4 năm với hàng triệu thương vong".
Về phần mình, Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky ngày 7/12 cho hay, cuộc đàm phán với đại diện Mỹ về kế hoạch hòa bình cho Ukraine diễn ra mang tính xây dựng nhưng không dễ dàng. Theo nhà lãnh đạo Ukraine, hai bên đã thảo luận nhiều khía cạnh, đi sâu vào những điểm chính có thể đảm bảo chấm dứt đổ máu và loại bỏ mối đe dọa về một cuộc tấn công toàn diện mới của Nga; nhất trí các bước tiếp theo và định dạng cho những cuộc đàm phán với Mỹ.
Trong phát biểu vào ngày 9/12 sau chuyến công du tới các nước châu Âu, ông Zelensky thông báo rằng, đề xuất mới về chấm dứt xung đột đã được rút gọn xuống còn 20 điểm và Kiev đang tích cực thảo luận với Washington về các văn kiện liên quan.
Thông báo trên được đưa ra trong bối cảnh hiện đã có ít nhất ba phiên bản kế hoạch hòa bình được biết đến. Bản đầu tiên được rò rỉ vào ngày 20/11, bao gồm 28 điểm. Ngày 23/11, khi phái đoàn Washington và Kiev thảo luận tại Geneva, tài liệu bị rút ngắn xuống còn 19 điểm. Sau đó, Tổng thống Mỹ Donald Trump thông báo với các phóng viên rằng thỏa thuận đã bị rút gọn xuống còn 22 điểm. Tuy nhiên, bất chấp sức ép từ các nhà đàm phán Mỹ, các bên vẫn chưa thu hẹp được bất đồng để tiến tới chấm dứt xung đột.
Những điểm mấu chốt đang được thảo luận
Một loạt cuộc thảo luận song phương và đa phương kể từ cuối tháng 11 đến nay đánh dấu một nỗ lực ngoại giao quan trọng của quốc tế nhằm khép lại chiến sự Ukraine, nhưng các bên vẫn mắc kẹt ở những điểm mấu chốt. Lãnh thổ, bảo đảm an ninh và mức độ cam kết của các bên vẫn tiếp tục là những “nút thắt” phủ bóng lên triển vọng hòa bình tại Ukraine.
Donbas - một cái tên từng được nhắc tới rất nhiều trên truyền thông hơn ba năm qua, là một chiến trường khốc liệt vào bậc nhất trong cuộc chiến tranh Ukraine. Theo ước tính của Mỹ và dữ liệu nguồn mở, Nga hiện kiểm soát khoảng 88% diện tích Donbas và 73% diện tích Zaporizhzhia và Kherson. Trong khi đó, Ukraine vẫn kiểm soát ít nhất 5.000 km² vùng Donbas. Donbas có đông đảo dân số nói tiếng Nga. Khu vực này từng là trung tâm công nghiệp và khai khoáng quan trọng của Liên Xô, thu hút một lượng lớn công nhân Nga, đặc biệt trong giai đoạn tái thiết sau Thế chiến II. Ở Donbas, nhiều người, kể cả người Ukraine, vẫn dùng tiếng Nga như tiếng mẹ đẻ. Theo cuộc điều tra dân số gần nhất năm 2001, người Nga chiếm khoảng 1/3 dân số Donbas, còn người Ukraine chiếm hơn một nửa. Ngoài tầm quan trọng mang tính biểu tượng, Donbas còn có giá trị chiến lược và kinh tế lớn. Đây là vùng đất giàu tài nguyên với trữ lượng than, khoáng sản, đất nông nghiệp, và đường bờ biển giáp biển Azov. Bên cạnh đó, Donbas còn có giá trị về địa chính trị. Cảng Mariupol của Donbas mang lại khả năng tiếp cận Biển Đen. Điều này phần nào lý giải vì sao Donbas luôn là tâm điểm trong cuộc chiến và cũng là một trong những điểm mấu chốt để tháo gỡ cuộc chiến.
Tại Diễn đàn Quốc phòng Reagan hôm 6/12, Đặc phái viên của Tổng thống Mỹ về Ukraine - ông Keith Kellogg nhận định rằng, tiến trình đàm phán hòa bình giữa Nga và Ukraine vẫn bị đình trệ bởi hai điểm mấu chốt: tương lai của vùng Donbas và quyền kiểm soát nhà máy điện hạt nhân Zaporizhzhia.
Tuy nhiên, theo một số chuyên gia khác, dù Ukraine không muốn từ bỏ phần lãnh thổ còn nắm giữ ở Donbas, thì thực tế là khả năng Kiev giành lại vùng lãnh thổ ở Donetsk hay Luhansk hiện do Nga kiểm soát cũng vô cùng mong manh.
Bà Marnie Howlett - Giảng viên khoa Chính trị Nga và Đông Âu tại Đại học Oxford, Anh cho hay: "Tôi nghĩ rằng nếu Tổng thống Zelensky từ bỏ đất đai ngày hôm nay, chắc chắn sẽ có sự biến động đáng kể. Nhưng sẽ cần đi kèm với một số loại đảm bảo an ninh để hỗ trợ cho việc này".
Vào tháng 11/2025, Mỹ đã trình bày một kế hoạch hòa bình ban đầu bị cho là bất lợi cho Ukraine, bao gồm các điều khoản yêu cầu Ukraine từ bỏ việc gia nhập NATO, nhượng bộ lãnh thổ và giảm quy mô quân đội. Phiên bản này đã không được châu Âu và Ukraine chấp nhận, dẫn đến một loạt các cuộc tiếp xúc của Tổng thống Ukraine với lãnh đạo châu Âu và NATO. Giới lãnh đạo châu Âu tỏ ra lo lắng rằng, châu Âu có thể rơi vào bất ổn nếu Ukraine bị buộc phải chấp nhận nhiều yêu cầu từ Nga theo kế hoạch của Mỹ.
Thủ tướng Đức Friedrich Merz cho biết: "Chúng ta đều biết rằng, vận mệnh của đất nước này cũng chính là vận mệnh của châu Âu. Vì vậy, đó là lý do tại sao chúng tôi ở đây, cố gắng tìm ra những gì chúng tôi có thể làm và không ai nên nghi ngờ sự ủng hộ của chúng tôi dành cho Ukraine. Đây là điều chúng tôi kiên quyết bảo vệ, và kết quả vẫn còn bỏ ngỏ".
Ngược lại, Mỹ cho rằng các cuộc gặp của Tổng thống Ukraine với lãnh đạo châu Âu khiến tiến trình đàm phán chậm lại. Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố Tổng thống Nga Vladimir Putin muốn chấm dứt giao tranh.
Về phần mình, Điện Kremlin cũng chỉ trích châu Âu cản trở các nỗ lực hoà bình. Trong một cuộc phỏng vấn mới đây với truyền thông Ấn Độ, Tổng thống Putin cho rằng, Ukraine nên đồng ý với các điều kiện Nga đặt ra, trước khi xung đột trở nên tồi tệ hơn, nhất là trong bối cảnh Ukraine đang đối mặt tình trạng thiếu nhân lực trầm trọng, trong khi nguồn viện trợ tài chính từ phương Tây đến nay vẫn chưa chắc chắn.
Có thể thấy rằng, ngay từ đầu cuộc chiến Nga đã không chấp nhận việc NATO kết nạp Ukraine làm thành viên của mình và đưa lực lượng áp sát vào biên giới với Nga. Cuộc chiến chỉ kết thúc khi điều kiện này của Nga được đáp ứng. Trong khi đó, Ukraine tiếp tục coi việc gia nhập NATO là lá chắn thép cho an ninh của mình. Điều này đẩy cả Nga và Ukraine vào tình thế thế tiến thoái lưỡng nan và cũng khiến triển vọng về một thỏa thuận hòa bình tiếp tục xa tầm với.
Tình hình chiến trường bất lợi cho Ukraine
Giữa bầu không khí ngoại giao thận trọng, tình hình trên chiến trường đang diễn biến theo chiều hướng bất lợi cho Ukraine. Song song với hoạt động tập kích từ trên không, lực lượng Nga tiếp tục mở rộng kiểm soát tại miền Đông Ukraine, tiến gần các khu vực chiến lược ở Donetsk, củng cố hiện diện tại Luhansk và ven biển phía Nam. Những bước tiến này củng cố thêm vị thế của Nga trên bàn đàm phán và tạo thêm sức ép lên các nỗ lực ngoại giao vốn mong manh.
Giao tranh ác liệt giữa lực lượng Ukraine và Nga tại Pokrovsk - một trung tâm hậu cần quan trọng ở vùng Donetsk, đã kéo dài trong nhiều tháng qua. Ngày 1/12, Nga tuyên bố đã chiếm được Pokrovsk. Tuy nhiên, quân đội Ukraine khẳng định rằng, giao tranh vẫn đang tiếp diễn tại trung tâm hậu cần quan trọng này. Cuộc chiến khốc liệt nhằm chiếm và tái chiếm Pokrovsk đã làm dấy lên nỗi lo sợ lớn về sự an toàn cho người dân địa phương, nhiều người quyết định rời đi trước khi thị trấn của họ trở thành vùng chiến sự.
Tại Pavlohrad - một thành phố cách Pokrovsk khoảng 100 km, một trung tâm quá cảnh đã được thiết lập như một trong những điểm dừng chân đầu tiên cho người dân địa phương chạy trốn khỏi vùng Donetsk. Sau quãng đường dài sơ tán mệt mỏi, những người dân đến đây đã tìm được nơi trú chân để sưởi ấm và quan trọng hơn là tìm hiểu xem nên tiếp tục cuộc hành trình theo hướng nào.
Bà Tatiana - người dân Ukraine chia sẻ: "Thật kinh hoàng. Mỗi ngày tôi nằm xuống và tự hỏi liệu mình có thể chui qua cửa sổ được hay không, liệu mình có còn sống sót hay không. Ngày nào cũng vậy, từ sáng đến tối, tôi đều có thể nghe thấy tiếng pháo kích".
Mỗi ngày, Nga và Ukraine đều tiến hành các cuộc tập kích quy mô lớn nhằm vào nhau, huy động hàng trăm máy bay không người lái cùng hàng chục tên lửa, nhắm chủ yếu vào cơ sở hạ tầng năng lượng và các tuyến đường sắt.
Ngày 9/12, Tổng tham mưu trưởng các lực lượng vũ trang Nga, Tướng Valery Gerasimov cho biết, quân đội Nga đang tiến công trên toàn bộ mặt trận tại Ukraine và hiện tập trung chính vào thị trấn Myrnohrad, nằm ở phía Đông thị trấn Pokrovsk. Phát biểu tại cuộc họp sở chỉ huy với các sĩ quan thuộc Nhóm Tác chiến Trung tâm, lực lượng đang hoạt động tại khu vực tỉnh Dnipropetrovsk của Ukraine, ông Gerasimov cho biết, Tổng thống Vladimir Putin đã giao nhiệm vụ đánh bại các lực lượng Ukraine ở Myrnohrad, thị trấn có dân số trước chiến sự khoảng 46.000 người. Theo ông, hơn 30% các công trình tại Myrnohrad hiện đã nằm dưới quyền kiểm soát của quân đội Nga.
Chiến thắng quân sự của Nga tại Pokrovsk và Vovchansk đang định hình cuộc đàm phán hòa bình Ukraine - Nga, trong bối cảnh Mỹ nỗ lực thúc đẩy tiến trình nhưng Kiev vẫn từ chối nhượng bộ. Nếu giao tranh tiếp diễn, Ukraine sẽ thấy mình bên bờ vực thất bại quân sự nghiêm trọng, kèm theo hậu quả chính trị.
Các nỗ lực ngoại giao con thoi đang tiếp tục được xúc tiến sau khi tiêu tốn rất nhiều năng lượng của các bên liên quan nhưng chưa đem đến nhiều thay đổi. Trong bối cảnh giao tranh vẫn tiếp diễn, khả năng đạt thỏa thuận toàn diện chấm dứt xung đột Ukraine vẫn còn nhiều bất định. Tuy nhiên, ngay cả khi các nhà đàm phán có thể đạt được thỏa thuận đáng hoan nghênh nhằm chấm dứt cuộc giao tranh hiện tại, họ sẽ ngay lập tức phải đối mặt với những thách thức trong việc duy trì và thực hiện thỏa thuận đó.