Hành động này của Mỹ đã vấp phải sự phản đối gay gắt của Venezuela và các quốc gia trong khu vực Mỹ La tinh.
Mỹ bắt giữ tàu chở dầu ngoài khơi Venezuela
Bộ trưởng Tư pháp Mỹ Pamela Bondi hôm 10/12 đã chia sẻ một video về việc quân đội Mỹ thực thi lệnh bắt giữ tàu chở dầu thô trên vùng biển ngoài khơi Venezuela. Bà Bondi xác nhận rằng FBI, Bộ An ninh Nội địa, Lực lượng Bảo vệ bờ biển và Bộ Quốc phòng của Mỹ đã tham gia. Video dài 45 giây do bà Bondi đăng tải, được trích từ video dài hơn 1 phút 11 giây do Bộ An ninh Nội địa đăng tải, cho thấy hai trực thăng tiếp cận một con tàu và các cá nhân có vũ trang mặc đồ ngụy trang đu dây xuống tàu.
Tổng thống Mỹ Donald Trump sau đó cũng xác nhận việc Mỹ bắt giữ con tàu này và cho biết Mỹ sẽ tịch thu dầu trên tàu.
"Như các bạn có lẽ đã biết, chúng tôi vừa bắt giữ một tàu chở dầu ngoài khơi Venezuela. Một tàu chở dầu lớn, rất lớn, thực tế là lớn nhất từng bị bắt giữ. Và những điều khác cũng đang xảy ra."
Tổng thống Mỹ Donald Trump.
Bà Bondi có bài đăng trên X cáo buộc rằng “Trong nhiều năm, tàu chở dầu này đã bị Mỹ trừng phạt do liên quan đến mạng lưới vận chuyển dầu bất hợp pháp hỗ trợ các tổ chức khủng bố nước ngoài". Bà không nêu tên tàu, quốc tịch của tàu, hay chính xác nơi xảy ra vụ việc.
Nhưng nhóm quản lý rủi ro hàng hải Vanguard của Anh cho biết tàu chở dầu bị bắt giữ có tên là Skipper. Mỹ đã trừng phạt con tàu này vì bị cáo buộc liên quan đến hoạt động buôn bán dầu của Iran dưới tên Adisa. Theo thông tin vệ tinh được phân tích bởi TankerTrackers.com và dữ liệu vận chuyển nội bộ từ công ty dầu khí nhà nước Venezuela PDVSA, tàu Skipper đã rời cảng dầu chính Jose của Venezuela vào khoảng ngày 4 đến 5/12 sau khi bốc xếp khoảng 1,1 triệu thùng dầu của Venezuela.
Thư ký báo chí Nhà Trắng Karoline Leavitt ngày 11/12 cho biết Bộ Tư pháp Mỹ đã phê duyệt lệnh cho phép tịch thu tàu. Mỹ dự định sẽ đưa con tàu bị tịch thu đến một cảng của Mỹ, và dự định tịch thu dầu trên tàu thông qua một quy trình pháp lý chính thức. Bà Leavitt cho biết thêm số dầu trên tàu được dự định giao cho Lực lượng Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran (IRGC), một thực thể bị Mỹ trừng phạt. Bà nói thêm rằng Mỹ đang tiến hành điều tra theo luật pháp, bao gồm thẩm vấn thủy thủ đoàn và thu thập bằng chứng.
Chính phủ Venezuela đã kịch liệt lên án Mỹ về hành động bắt giữ tàu, cho rằng đây là "một hành vi cướp biển quốc tế".
"Venezuela hoàn toàn bác bỏ hành vi cướp biển phạm tội này chống lại toàn bộ vùng biển Caribe. Và tôi đã chỉ thị đầy đủ cho tất cả các hành động pháp lý và ngoại giao cần thiết cũng như các biện pháp cần thực hiện, bởi vì Venezuela sẽ bảo đảm an toàn cho tất cả các tàu để đảm bảo thương mại tự do dầu mỏ của mình với thế giới."
Tổng thống Venezuela Nicolas Maduro.
Chính phủ Venezuela cho biết sẽ "bảo vệ chủ quyền, tài nguyên thiên nhiên và phẩm giá quốc gia với quyết tâm tuyệt đối", và sẽ lên án việc bắt giữ tàu chở dầu trước các tổ chức quốc tế.
Vụ bắt giữ tàu chở dầu của Venezuela là trường hợp bắt giữ đầu tiên trong bối cảnh Venezuela vẫn đang chịu các lệnh trừng phạt của Mỹ từ năm 2019. Đây cũng là hành động đầu tiên được biết đến của chính quyền Trump đối với một tàu chở dầu liên quan đến Venezuela kể từ khi ông Trump ra lệnh tăng cường quân sự quy mô lớn ở khu vực Caribe và tiến hành các cuộc tấn công chống lại các tàu bị nghi ngờ chở ma túy.
Mục đích Mỹ bắt giữ tàu chở dầu của Venezuela?
Trong bối cảnh Mỹ đang tăng cường hiện diện quân sự trong khu vực Caribe và tiến hành một loạt các cuộc tấn công nhằm vào các tàu mà Mỹ cáo buộc là buôn lậu ma túy ở vùng biển này, việc Mỹ bắt giữ tàu chở dầu của Venezuela đã cho thấy những tính toán của chính quyền Trump trong việc chuẩn bị cho chiến dịch quân sự trên bộ vào Venezuela. Hành động này cũng đặt ra câu hỏi về mục đích thực sự của Mỹ trong các hoạt động quân sự nhằm vào đất nước Nam Mỹ này.
Mỹ đã nhiều lần cáo buộc Venezuela về nạn buôn lậu ma túy vào Mỹ, và gần đây đã thực hiện nhiều hành động quân sự để gây áp lực với Venezuela. Hồi tháng 9, Mỹ đã đưa tàu sân bay cũng như tàu chiến đến vùng biển Venezuela để tấn công các tàu mà Mỹ cho là buôn lậu ma túy, nâng cấp sân bay ở Pueto Rico, và đe dọa bao vây không phận Venezuela. Mới đây nhất, Mỹ đã đe dọa tiến hành các chiến dịch trên bộ vào Venezuela để chống lại các nhóm mà Mỹ cáo buộc là khủng bố và để ngăn chặn hành động buôn lậu ma túy trên bộ, bất chấp sự phản đối mạnh mẽ của Venezuela.
"Chúng ta đã triệt phá 96% lượng ma túy vận chuyển bằng đường biển. Và bây giờ chúng ta đang bắt đầu bằng đường bộ, và đường bộ dễ dàng hơn nhiều. Và điều đó sắp bắt đầu xảy ra."
Tổng thống Mỹ Donald Trump.
Có thể thấy, hành động quân sự luôn là một lựa chọn quan trọng được ưu tiên hàng đầu của Mỹ. Tuy nhiên, việc Mỹ chặn bắt và thu giữ một tàu chở dầu của Venezuela đã phản ánh áp lực gia tăng đối với Mỹ, cho thấy nước này vẫn đang cân nhắc việc có nên sử dụng vũ lực để tiến hành các hành động quân sự trên bộ vào Venezuela hay không.
Các nhà phân tích cho rằng, có hai lý do khiến Mỹ chuyển hướng sang đe dọa tàu chở dầu.
Thứ nhất, Mỹ đã đặt ra các mục tiêu nhằm vào Venezuela, bao gồm cả việc thay đổi chế độ ở Venezuela, nhưng điều này đòi hỏi sự hợp tác quân sự và tình báo. Đến nay Mỹ vẫn chưa đưa ra thông tin rõ ràng về việc đã chuẩn bị phối hợp như thế nào để thực hiện kế hoạch, mặc dù Tổng thống Mỹ hôm 12/12 cho biết Mỹ sắp bắt đầu chiến dịch trên bộ vào Venezuela. Có thể Mỹ đang đánh giá các diễn biến tiếp theo trong nước, trong khi lo ngại rằng họ có thể không đạt được chiến thắng quyết định và có thể tạo ra nhiều phản ứng tiêu cực hơn trong nước, do tâm lý phản chiến ngày càng gia tăng ở Mỹ. Ngoài ra, có thể Mỹ cũng đang thăm dò phản ứng của Venezuela để tìm kiếm cơ hội hành động.
Thứ hai, có thể Mỹ đang lo ngại rằng việc thay đổi chế độ ở Venezuela có thể dẫn đến bất ổn nội bộ nghiêm trọng, và các vấn đề như nhập cư có thể phản tác dụng đối với chính Mỹ. Do đó, việc chặn bắt và thu giữ tàu chở dầu của Venezuela phản ánh rằng Mỹ đang tìm kiếm các lựa chọn khác. Nếu điều đó có thể ảnh hưởng đến thương mại quốc tế của Venezuela, nếu Mỹ có thể thiết lập cái gọi là phong tỏa thương mại trên biển, từ đó tác động đến nền kinh tế Venezuela và gây bất ổn cho chế độ, thì đây có thể là lựa chọn thay thế mà Mỹ đang cân nhắc.
Tờ Sky News tại Mỹ nhận định rằng vụ bắt giữ tàu chở dầu “nhằm cắt đứt nguồn tài trợ chính của Venezuela”. Phóng viên David Blevins của báo Sky News cho rằng: "Bằng cách nhắm mục tiêu vào một lô hàng dầu, thay vì một tàu buôn ma túy bị nghi ngờ, Washington đã báo hiệu sự sẵn sàng làm gián đoạn xuất khẩu. Tổng thống Trump dường như quyết tâm đóng cửa một trong những nguồn tài trợ lớn cuối cùng cho chính phủ đang gặp khó khăn của Nicolas Maduro."
Chính phủ Venezuela cũng cho rằng hành động này phản ánh rõ động cơ thực sự trong chiến dịch gây áp lực của ông Trump.
"Đó không phải là về vấn đề di cư, buôn bán ma túy hay dân chủ hoặc nhân quyền. Nó thực chất nhắm vào tài nguyên giàu có của chúng tôi, dầu mỏ và năng lượng của chúng tôi, những thứ thuộc về người dân Venezuela."
Tuyên bố của chính phủ Venezuela
Tổng thống Colombia Gustavo Petro hôm 11/12 cũng đã lên án hành động của Mỹ nhằm mục đích kiểm soát tài nguyên dầu mỏ chứ không phải chống buôn bán ma túy.
Tổng thống Colombia Gustavo Petro lên án: "Họ vừa chiếm giữ một con tàu; đó là cướp biển dầu mỏ. Nói cách khác, họ đang cho thấy lý do tại sao họ làm những việc họ đang làm, đó là vì dầu mỏ, dầu mỏ và nhiều dầu mỏ hơn nữa.”
Venezuela có trữ lượng dầu thô rất lớn và xuất khẩu dầu chiếm 96% nguồn thu của nước này. Chuyên gia Carlos Eduardo Pina, một nhà khoa học chính trị người Venezuela, cho rằng việc tịch thu dầu có thể gây ra sự bất ổn ngắn hạn cho xuất khẩu dầu mỏ của Venezuela. Điều đó có thể khiến các nhà vận chuyển do dự, thâm chí có thể gây ra hoảng loạn tài chính tại Venezuela khi kích hoạt làn sóng rút tiền ồ ạt và làm trầm trọng thêm cuộc khủng hoảng nhân đạo tại nước này. Ông Pina cũng nhận định rằng hành động của Mỹ cũng có thể là một cử chỉ thể hiện sức mạnh để nhắc nhở rằng Mỹ đang hiện diện trong khu vực, và cũng là lời cảnh báo ngầm đối với các tàu chở dầu khác về rủi ro khi nhập dầu từ Venezuela và hoạt động xung quanh vùng biển nước này.
Nhận định này càng được củng cố khi Bộ Tài chính Mỹ hôm 11/12 thông báo áp đặt các biện pháp trừng phạt với 6 công ty vận chuyển dầu cho Venezuela, vì cho rằng liên quan đến "hoạt động vận chuyển gian dối, không an toàn" và đang cung cấp nguồn tài chính cho Venezuela. Theo các tài liệu vận chuyển nội bộ của công ty dầu khí quốc gia PDVSA, những con tàu bị trừng phạt đều là các siêu tàu chở dầu vừa mới bốc dầu thô ở Venezuela.
Tranh cãi về tính pháp lý
Phía Mỹ cho biết lý do bắt giữ tàu chở dầu của Venezuela là do tàu này liên quan đến mạng lưới vận chuyển dầu bất hợp pháp hỗ trợ các tổ chức khủng bố nước ngoài, mặc dù Venezuela kiên quyết bác bỏ cáo buộc này. Tuy nhiên, cho dù phía Mỹ viện dẫn lý do gì, hành động Mỹ triển khai lực lược đến bắt giữ tàu không phải của Mỹ trên một vùng biển ngoài khơi Venezuela cũng vẫn là một hành động gây tranh cãi về tính pháp lý.
Hàng loạt các quốc gia đã lên tiếng về hành động Mỹ bắt giữ tàu chở dầu Venezuela. Trong một bài đăng trên mạng xã hội hôm 11/12, đại sứ quán Iran tại Caracas đã lên án hành động bắt giữ tàu chở dầu là "sự vi phạm nghiêm trọng luật pháp và chuẩn mực quốc tế". Trong khi Tổng thống Colombia cũng lên án đây là “hành vi cướp biển”
Cùng ngày, Liên minh Bolivar vì Nhân dân châu Mỹ (ALBA) đã ra tuyên bố lên án mạnh mẽ hành vi bắt giữ và tịch thu bất hợp pháp một tàu chở dầu của Venezuela ở Biển Caribe, nói rằng hành động này cấu thành một sự vi phạm nghiêm trọng luật pháp quốc tế và là một cuộc tấn công trực tiếp vào chủ quyền của Venezuela. Tuyên bố cho biết hành động này cho thấy một chiến lược nhằm kiểm soát tài nguyên năng lượng của Venezuela, tạo ra một tiền lệ cực kỳ nguy hiểm cho sự ổn định pháp lý và hàng hải quốc tế.
Một số nhà phân tích lưu ý rằng “việc tịch thu các mặt hàng bị trừng phạt là phổ biến trong lãnh thổ của một quốc gia. Tuy nhiên, điều đó là bất thường ở vùng biển quốc tế”.
"Về mặt pháp lý, thực sự có hai khía cạnh ở đây: những gì Mỹ có thể biện minh trước tòa án của mình, và những gì có thể được bảo vệ theo luật biển. Trong nước, Washington đã xây dựng một cơ sở vững chắc để tịch thu các tàu chở dầu liên quan đến việc trốn tránh lệnh trừng phạt… Ở cấp độ đó, rất có thể hoạt động này sẽ được coi là ‘hợp pháp’ theo luật pháp Mỹ. Tuy nhiên, tính hợp pháp lại ít chắc chắn hơn nhiều theo luật quốc tế."
Ông Salvador Santino Regilme - Nhà khoa học chính trị tại Đại học Leiden, Hà Lan.
Các nhà phân tích cho rằng Mỹ có thể lập luận rằng con tàu không có quốc tịch theo Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển (UNCLOS) quy định. Chính phủ Guyana, nước láng giềng của Venezuela, cho biết tàu Skipper “đã treo cờ Guyana một cách sai trái”, và con tàu không được đăng ký tại nước này. Nếu một tàu treo cờ mà nó không được đăng ký, hoặc từ chối treo cờ của bất kỳ nước nào, các quốc gia có “quyền thăm viếng” và kiểm tra tàu trên vùng biển quốc tế.
Các nhà phân tích cho rằng việc không có quốc tịch rõ ràng mở ra cánh cửa cho việc lực lượng Mỹ lên tàu và xác định danh tính tàu, nhưng nó không tự động tạo ra giấy phép chung để thực thi bất kỳ chế độ quản lý đơn phương nào. Nhà nghiên cứu Santino Regilme cho rằng việc chuyển từ "quyền thăm viếng" đến việc tịch thu hoàn toàn tàu và hàng hóa là điều nằm trong vùng xám mà các nghiên cứu cho là một "lỗ hổng pháp lý" cần phải sửa chữa.
Trong các hành động thực thi lệnh trừng phạt trước đây đối với các tàu bị trừng phạt, Mỹ không tịch thu chính con tàu mà là dầu trên tàu. Năm 2020, Mỹ đã tịch thu nhiên liệu từ bốn tàu chở dầu bị cáo buộc chở dầu của Iran đến Venezuela.
Theo chuyên gia Santino Regilme, luật pháp Mỹ cho phép Lực lượng Bảo vệ bờ biển “có thể tiến hành điều tra, kiểm tra, thanh tra, tìm kiếm, và bắt giữ trên biển” để ngăn chặn các vi phạm. Nhưng như ông Santino Regilme giải thích, những gì luật pháp Mỹ cho phép và những gì luật pháp quốc tế công nhận là hai lĩnh vực khác nhau. Từ góc độ đó, chiến dịch này giống như một động thái khác trong chiến lược trừng phạt và ngăn chặn rộng lớn hơn, mà tính hợp pháp theo luật quốc tế vẫn còn gây tranh cãi gay gắt, đặc biệt là giữa các quốc gia ở khu vực Nam bán cầu.
Hiện cộng đồng quốc tế đang theo dõi sát sao diễn biến tiếp theo của các hành động mà Mỹ đang thực hiện ở Mỹ Latinh và Caribe, đặc biệt là việc Mỹ có bắt giữ thêm các tàu chở dầu khác hay không. Trong trường hợp tiếp tục có thêm các tàu chở dầu của Venezuela bị bắt giữ, điều này sẽ không khác gì một cuộc phong tỏa Venezuela về mặt kinh tế. Vì Venezuela phụ thuộc rất nhiều vào doanh thu từ dầu mỏ, nước này sẽ khó chịu đựng được lệnh phong tỏa như vậy trong thời gian dài. Và phản ứng của Venezuela trong trường hợp này có thể sẽ khiến cục diện căng thẳng hai nước leo thang khó lường.