Người lưu truyền làn điệu chèo Xa Mạc

Trải qua bao thăng trầm lịch sử, đã có những thời điểm làn điệu dân ca truyền thống của làng quê Xa Mạc (xã Liên Mạc, huyên Mê Linh) đứng trước nguy cơ biến mất. Trong bối cảnh đó, nghệ nhân ưu tú Nguyễn Ngọc Lược đã dành rất nhiều công sức và tự bỏ kinh phí để sưu tầm, truyền bá và làm "sống" dậy làn điệu chèo Xa Mạc. Ông được người dân nơi đây yêu quý gọi với cái tên - ông Lược Chèo.

Làn điệu chèo Xa Mạc ra đời trong quá trình lao động sản xuất của người dân thuần nông, được các nam thanh, nữ tú hát vọng từ thửa ruộng này sang thửa ruộng kia, đối đáp để quên đi sự mệt mỏi trong sản xuất.

Chạy xe theo con đường bê tông tả ngạn sông Hồng về phía Bắc là sẽ các bạn sẽ tìm thấy ngôi nhà của ông Nguyễn Ngọc Lược, người mà hơn 40 năm qua luôn được người dân Xa Mạc (xã Liên Mạc, Mê Linh, Hà Nội) tự tin giới thiệu và gọi với cái tên trìu mến: "Người thắp lửa chèo quê tôi".

Đã ngoài 70 tuổi nhưng tiếng hát của nghệ nhân ưu tú Nguyễn Ngọc Lược vẫn chắc nhịp và bay bổng. Mỗi tối cuối tuần, ông dành thời gian ba tiếng đồng hồ để livestream hát chèo trên Facebook cá nhân. Dù đã cao tuổi nhưng ông rất rành công nghệ. Ông là admin của fanpage Câu lạc bộ giao lưu văn nghệ Mê Linh, Đông Anh, Sóc Sơn, Hà Nội với 3.000 thành viên. Trong căn phòng khách, bàn pha âm với dàn mix, hai chiếc điện thoại, một để livestream, một dùng phát nhạc là công cụ giúp ông Lược lan tỏa làn điệu dân ca trong thời đại công nghệ số.

Nghệ nhân Nguyễn Ngọc Lược sinh năm 1951 trong một gia đình có bố và ông nội đều là thầy dạy bát âm, từ nhỏ ông đã được nghe những làn điệu chèo cổ. Tình yêu nghệ thuật cứ thế lớn dần theo năm tháng với chàng thanh niên có giọng hát thiên bẩm.

Năm 1971, ông Lược lên đường nhập ngũ theo tiếng gọi của Tổ quốc. Hành trang theo ông vào chiến trường không chỉ là chiếc ba lô trên vai, cây súng trên tay mà ông còn mang theo những điệu chèo quê hương. Sau những buổi hành quân, chiến đấu, ông lại hát cho đồng đội nghe. Những làn điệu chèo Xa Mạc trở thành niềm động viên tinh thần với ông và đồng đội trong Trung đoàn 205, Bộ Tư lệnh thông tin sau những ngày chiến trận căng thẳng ngày ấy.

Cuộc kháng chiến chống Mỹ kết thúc, ông Lược rời quân ngũ về làng. Tưởng chừng chẳng gì có thể khiến những người dân ở vùng đất có truyền thống văn nghệ lãng quên điệu chèo cổ, thế nhưng, khi ông Lược hỏi về chèo Xa Mạc, điều ông nhận lại là những cái lắc đầu.

"Đầu tiên thì họ bảo là chèo Xa Mạc thì làm sao bằng bolero, nhạc trẻ. Thế nhưng tôi vẫn quyết tâm một lòng để gìn giữ, truyền bá và đi vận động, mời các thế hệ trước về để giữ lại làn điệu dân ca chèo Xa Mạc này được tồn tại cho đến mãi về sau", ông Lược chia sẻ.

Chèo Xa Mạc không biết có từ bao giờ. Các tài liệu cổ ghi chép cũng gần như không có. Người dân chỉ biết rằng, làn điệu chèo được truyền miệng từ đời này qua đời khác. Theo ký ức của người cao niên trong làng, khi sinh ra, họ đã thấy các cụ hát trong những dịp hội làng, sinh hoạt văn hóa, sinh hoạt thường ngày và họ cứ thế tiếp nối. Hát Xa Mạc được vận dụng để hát đối đáp, hát giao duyên, hát trên thuyền, hát lúc cày cấy, hát lúc quay tơ dệt lụa, hát ở sân đình, cửa đình….

Quyết tâm vực dậy làn điệu dân ca truyền thống của quê hương có nguy cơ rơi vào quên lãng, ông Lược tìm đến tận nhà các nghệ nhân cao tuổi để sưu tầm, chép lại những lời ca cổ. Một trong những cuốn sổ tay đã phủ đầy dấu vết của thời gian, bắt đầu với dòng chữ "Tuyển tập số một suốt đời để nhớ".

Lập nghiệp tại quê nhà, ông Nguyễn Ngọc Lược mở một cửa hàng sửa xe đạp nho nhỏ, làm được bao nhiêu của cải ông tích cóp bấy nhiêu, mua trang phục, đạo cụ, thiết bị, âm thanh phục vụ niềm đam mê ca hát. Đến một ngày, ông giật mình nhận ra nếu những bài Xa Mạc cổ chỉ là những con chữ chết trên trang sổ ghi chép và chỉ mình ông yêu điệu hát này thì việc làm bấy lâu nay sẽ trở nên vô nghĩa. Nghĩ vậy, ông đến từng nhà, thuyết phục những người có chung niềm đam mê văn nghệ cùng ông học hát chèo cổ.

Bằng sự kiên trì, nhẫn nại, ông Lược đã thuyết phục được nhiều người chung sức gây dựng câu lạc bộ hát dân ca Xa Mạc. Để rồi mỗi tối người ta lại thấy khoảng sân nhà ông sáng trưng đèn điện, tiếng hát, tiếng nhạc ngân xa, vang vọng khắp xóm làng.

Bà Lê Thị Biện, vợ của ông Lược, từ một người không biết hát chèo trước đó, nay cũng đã trở thành một hạt nhân tích cực của câu lạc bộ. Bà Biện nhớ lại những năm bao cấp khó khăn, nhà đông con nên gia đình vất vả, bà nhiều lần giận chồng vì ông đi dạy chèo cho bà con nhân dân suốt ngày đêm. Thế nhưng thấy được tâm huyết của ông, bà cũng quyết tâm đồng hành để phục hồi lại chèo Xa Mạc.

Để tạo động lực duy trì hoạt động hát dân ca trong thôn xóm, năm 1998, ông đã dành toàn bộ số tiền tiết kiệm hơn 20 triệu của gia đình để mua sắm đạo cụ, phương tiện. Ngày đầu khó khăn, những chi phí đi lại biểu diễn đều do tay ông cùng những thành viên trong câu lạc bộ đóng góp. Câu lạc bộ tự tay viết hàng trăm bài hát chèo, hàng chục trường đoạn, ca cảnh tạo nên vở diễn. Càng diễn càng hay, "đoàn chèo" Xa Mạc do ông đứng đầu liên tục được mời đi diễn tại các hội nghị từ huyện, xã đến các ngày lễ Tết, cứ đâu mời là đi, chỉ mong mọi người biết và yêu chèo Xa Mạc.

Không phụ công của ông, ngày càng có nhiều người đăng ký tham gia câu lạc bộ. Ông Lược vừa sáng tác lời, vừa dạy hát kiêm luôn cả dàn dựng, biên tập. Ông cũng mở 25 khóa dạy hát miễn phí cho người yêu chèo. Bằng tình yêu với nghệ thuật chèo chưa bao giờ tắt, ông Nguyễn Ngọc Lược đã truyền ngọn lửa đam mê ấy đến nhiều người.

Thoát khỏi nguy cơ biến mất trong đời sống văn hóa của người dân, làn điệu chèo Xa Mạc ngày càng có một sức sống mãnh liệt. Hiện cả bốn xóm trong thôn Xa Mạc, xã Liên Mạc đều có câu lạc bộ hát chèo. Từ ngày thành lập, các thành viên của câu lạc bộ đã tham gia hàng trăm buổi biểu diễn, giao lưu trên toàn quốc.

Đã ở tuổi ngoài thất thập, điều ông Nguyễn Ngọc Lược mong nhất lúc này là mang chèo đến với trường học. Ông muốn dành tất cả tâm huyết của mình để giúp các bạn trẻ hiểu và yêu chèo hơn. Giống như tình yêu ông dành cho chèo từ khi còn nhỏ.

Từ một người đam mê và tự học, hát chèo bằng những đóng góp của mình, năm 2019, ông Nguyễn Ngọc Lược được phong tặng danh hiệu nghệ nhân ưu tú. Ông còn sáng tác lời mới cho hàng trăm bài ngâm Xa Mạc, trong đó "Ca cảnh làng văn hóa" đạt giải A tại Liên hoan sân khấu truyền thống không chuyên Hà Nội năm 2016. Giờ đây gương mặt đã nhiều nếp nhăn nhưng giọng hát của ông Lược vẫn mượt mà, bay bổng.

Để làn điệu chèo quê hương phát triển bài bản, nghệ nhân ưu tú Nguyễn Ngọc Lược đã cộng tác với nhà báo, soạn giả chèo nổi tiếng Mai Văn Lạng. Việc hợp tác giữa hai con người yêu, đam mê chèo tạo thêm niềm tin về sự phát triển bền vững của làn điệu chèo Xa Mạc.

Người nghệ nhân cả cuộc đời đam mê với chèo đang dành trọn từng ngày để bảo tồn nghệ thuật truyền thống, cũng là góp sức nhỏ bé của mình vào việc xây dựng nếp sống văn hóa ở địa phương.

User
Ý KIẾN

Nổi bật giữa khung cảnh chớm đông của phố phường Hà Nội là sắc hồng thắm của hoa phượng, loài hoa được gọi là "hoa mỹ nhân" bởi vẻ đẹp mềm mại, yêu kiều.

Hồ Đầm Hồng mỗi buổi chiều buông. Trong tiết trời se lạnh, ánh hoàng hôn phủ lên mặt hồ một sắc vàng cam rực rỡ. Một khung cảnh yên bình như bức tranh đẹp giữa lòng đô thị.

"Trạm âm thanh - Chạm ký ức" là sự góp ý tưởng và công sức của phần lớn các bạn trẻ, những người luôn dành tình yêu đặc biệt với văn hóa dân gian truyền thống.

Phong cảnh thiên nhiên hoang sơ ở Vườn quốc gia Ba Vì đang trở nên rực rỡ bởi sắc hoa dã quỳ vào mùa nở rộ.

Những ngày này, Hà Nội bắt đầu có cúc họa mi. Trên những con đường Nguyễn Chí Thanh, Kim Mã, Thụy Khuê, Thanh Niên hay giữa lòng phố cổ, cúc họa mi e ấp trong những giỏ, những thúng con con làm ngây ngất những người Hà Nội.

Bún Mạch Tràng, từ lâu đã trở thành một phần ký ức ấm áp của vùng ngoại thành Hà Nội, là món ăn giản dị nhưng lại mang trong mình một câu chuyện lịch sử đầy huyền bí. Nhắc đến bún Mạch Tràng, người ta không chỉ nhớ về những sợi bún trắng ngà, dai mềm mà còn là một món ăn truyền thống được gìn giữ qua bao thế hệ ở làng Mạch Tràng, xã Cổ Loa, huyện Đông Anh.

Ở Hà Nội có những con phố cổ đông đúc cả ngày. Phố Hàng Chiếu cũng không phải ngoại lệ. Đây là một trong số những con phố hiếm hoi buôn bán đúng mặt hàng gắn với tên gọi "Hàng Chiếu".

Cùng sử dụng chất liệu sợi tơ tằm giống như lụa nhưng "the" hay "sa" dường như đã trở nên khá xa lạ trong đời sống ngày nay. Với khát khao gìn giữ hơi thở của the lụa từng vang danh gắn với mảnh đất quê hương mình, nghệ nhân Lê Đăng Toản (La Khê, Hà Đông) đã miệt mài canh cửi trong suốt gần 20 năm, dù hành trình đó có không ít gian nan.

Sinh ra và lớn lên trong gia đình có truyền thống bốn đời làm gốm sứ, chị Vũ Như Quỳnh, Giám đốc Công ty TNHH gốm sứ Vạn An Lộc (xã Bát Tràng, huyện Gia Lâm, Hà Nội) đã có 9 năm bươn chải với nghề. Thời gian 9 năm không dài đối với một nghệ nhân, vậy nhưng chị Vũ Như Quỳnh đã xây dựng được một vị thế vững chắc cho thương hiệu gốm sứ Vạn An Lộc trên thị trường.

Từ những bó hoa tươi có mặt vào những dịp lễ đặc biệt, những khoảnh khắc đáng nhớ, qua bàn tay khéo léo đã trở thành sản phẩm hộp hoa khô, khung ảnh hay đèn hoa... để kỷ niệm được lưu giữ.

Hà Nội với vẻ đẹp cổ kính và những phố phường rộn rã nhịp sống, từ lâu đã là nguồn cảm hứng cho nhiều nghệ sĩ. Trong không gian tĩnh lặng của những bức tranh, Thủ đô hiện lên dịu dàng và thơ mộng.

Hà Nội không chỉ có bốn mùa quen thuộc xuân - hạ - thu - đông, mà còn có cả một mùa để lưu giữ những bức ảnh, những thước phim, những xúc cảm và kỷ vật vô giá của một thời học trò dấu yêu sẽ không bao giờ trở lại.

Trong môi trường học đường, các thầy, cô giáo Tổng phụ trách Đội không chỉ là một giáo viên mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc dìu dắt các thế hệ đàn em thân yêu, góp phần hình thành nhân cách và những giá trị tốt đẹp cho thế hệ măng non đất nước, giúp các em rèn luyện, phấn đấu để trở thành con ngoan, trò giỏi, đội viên tốt, cháu ngoan Bác Hồ.

Bảo tàng Sinh học, Đại học Tổng hợp (nay là Trường Đại học Khoa học Tự nhiên) được thành lập năm 1926. Đây là Bảo tàng Sinh học đầu tiên của Đông Dương. Trong dịp Lễ hội Thiết kế Sáng tạo Hà Nội 2024, lần đầu tiên, Bảo tàng đặc biệt này mở cửa cho người dân tham quan.

Sau cơn bão Yagi tàn phá, những cánh đồng ở xã Lệ Chi, Gia Lâm, Hà Nội, đã hồi sinh với vẻ đẹp tràn đầy sức sống.

Không phải ngẫu nhiên mà Hà Nội được gọi là đất Kẻ Chợ. Theo các ghi chép lịch sử, thành Đại La từ xưa là một khu chợ của cả lưu vực sông Hồng, vậy nên người dân khắp nơi đổ về đây trước hết là để buôn bán, dần dần về sau, họ lập thành các phường nghề, rồi làng nghề và hình thành nên các con phố "hàng" trên mảnh đất Kinh kỳ.

Bà con tại xã Dương Liễu, Hoài Đức, Hà Nội tất bật với công việc làm miến rong để chuẩn bị cho nhu cầu thực phẩm ngày Tết của người dân, công việc làm miến dù vất vả nhưng đã trở thành nhịp sống quen thuộc của người dân nơi đây.

Chè là một món ăn quen thuộc của người Hà Nội. Với mỗi mùa, Hà Nội lại có những món chè khác nhau mang đặc trưng riêng. Dù hiện nay có rất nhiều loại chè được biến tấu đủ mọi hương vị, thế nhưng quán chè Trường Thao nằm trong con ngõ nhỏ ở Phố Huế vẫn lưu giữ hương vị chè truyền thống trong suốt 50 năm qua.

Bảo tàng Lịch sử Quân sự Việt Nam chính là một trong những nơi lưu giữ mảnh ghép quá khứ không thể thiếu của người dân nước Việt và nhờ những mảnh ghép ấy mà chúng ta có được ngày hôm nay.

Hồ Gươm vào cuối thu mang một vẻ đẹp dịu dàng và lãng mạn, tiết trời se lạnh, làn gió nhẹ thoảng qua mặt hồ phẳng lặng, lác đác những chiếc lá vàng rơi.

Chụp ảnh đường phố Hà Nội là cách để những người vừa có đam mê với nghệ thuật nhiếp ảnh, vừa có tình cảm với mảnh đất Thủ đô ghi lại những khoảng khắc đời thường nhất của cuộc sống hàng ngày.

Cùng với áo dài và nón lá, guốc mộc từ thời xa xưa đã tạo nên một vẻ đẹp rất Việt. Theo thời gian, guốc mốc dần bị lãng quên. Thế nhưng nhà thiết kế Hoàng Huệ đã đưa guốc mộc từ ký ức trở về cuộc sống ngày nay, với những họa tiết hiện đại, có tính ứng dụng cao.

Không cần phải đợi đến Tết, món bánh chưng rán mâm mang hương vị tuổi thơ của nhiều người giờ đây có thể được thưởng thức mọi lúc, nhưng ngon nhất là trong thời tiết se lạnh của Hà Nội dịp này.

Khác biệt với những môn thể thao phải vận động mạnh, yoga nhìn nhẹ nhàng nhưng lại giúp cho người tập rèn luyện cả về "tâm-thân-trí". Điều này cũng đòi hỏi những huấn luyện viên yoga phải có kinh nghiệm nhất định.

Bãi sông Hồng dưới chân cầu Long Biên gần đây đã đổi thay. Rác thải ô nhiễm tồn đọng lâu ngày được thu dọn để cải tạo, trở thành điểm đến hấp dẫn của người dân và du khách.

Với mạng lưới phủ rộng khắp thành phố, xe buýt giờ đây là một phương tiện giao thông công cộng tiện lợi và an toàn, đặc biệt với những người lớn tuổi ở Hà Nội.

Hơn 40ha trồng đào ở Nhật Tân, làng đào nổi tiếng của Hà Nội, gần như bị cơn bão số 3 (Yagi) phá hủy hoàn toàn.

Nối huyện Đông Anh với quận Long Biên, cầu Đông Trù không chỉ nổi bật bởi vai trò giao thông quan trọng mà còn gây ấn tượng mạnh với thiết kế độc đáo.

Vùng đất bãi trồng hoa dưới chân cầu Long Biên (phường Phúc Xá, quận Ba Đình) đang vào thời điểm đẹp nhất trong năm. Mỗi luống hoa ở đây không chỉ kể câu chuyện về sắc màu của thiên nhiên mà còn là câu chuyện về tình yêu và sự gắn bó của mỗi con người đang sống ở Hà Nội.

Phố sách 19/12 từ lâu đã trở thành địa chỉ quen thuộc với những người mê đọc sách. Con phố xinh xắn làm phong phú thêm đời sống tinh thần cho những người sống, học tập và làm việc ở Hà Nội, nhất là vào các ngày cuối tuần.

Không chỉ là một món ăn quen thuộc, trong tâm thức của nhiều người Hà Nội, tào phớ còn là món ăn gợi nhớ về một miền kí ức. Trong tiết trời đầu đông se lạnh này, đối với không ít người, được thưởng thức một bát tào phớ đúng hương vị Hà Nội dường như là một cái thú không gì có thể tuyệt vời hơn.

Đến với làng Trát Cầu, xã Tiền Phong, huyện Thường Tín, nơi được mệnh danh là thủ phủ của chăn, ga, gối, đệm, ai cũng dễ dàng cảm nhận nhịp sống hối hả và sôi động ở nơi đây khi thời tiết giao mùa.

Sự quyến rũ của Hồ Gươm trong từng khoảnh khắc đã trở thành cảm hứng cho biết bao nghệ sĩ. Trong số đó có nhà báo Hà Hồng, nguyên Trưởng ban Khoa Giáo của Báo Nhân dân, đồng thời là Chủ nhiệm Câu lạc bộ Nhiếp ảnh Báo Nhân dân, một người con Hà Tĩnh nhưng sinh ra và lớn lên tại Hà Nội.

Trong thời đại của công nghệ số, vẫn còn đó những con người yêu một thứ nghệ thuật hoài cổ. Họ là những người đam mê chụp ảnh phim, đặc biệt là những chiếc máy ảnh khổ lớn.

Với mục tiêu thay đổi diện mạo của Thủ đô, thời gian qua thành phố đã đẩy mạnh công tác chỉnh trang đô thị và cải tạo cảnh quan môi trường, mang đến cho người dân một không gian sống chất lượng.

Dọc ngang những tên phố cùng nét đặc trưng riêng biệt đã tạo nên sức hấp dẫn của phố cổ Hà Nội. Hàng Cá là một trong những con phố đã góp phần tạo nên bức tranh nhộn nhịp và đa sắc đó.

Sau khi chịu ảnh hưởng nặng nề của cơn bão số 3 vừa qua, hoa giấy ở làng nghề Phù Đổng, huyện Gia Lâm, đã khoe sắc trở lại. Thời điểm này, người trồng hoa đang tất bận chuẩn bị cho Lễ hội 'Sắc hoa trên miền di sản' được tổ chức thường niên vào tháng 11 hàng năm.

Cũng là quán ăn giống như những cửa hàng khác, thế nhưng quán ăn trong bệnh viện được kiểm soát chất lượng bởi khoa Dinh dưỡng nên việc ăn uống của những người ra vào viện an toàn hơn.

Mỗi khi chiều buông nắng, nếu có dịp đến ngã ba sông Hồng - sông Đuống, bạn sẽ được chứng kiến khung cảnh thiên nhiên thơ mộng.

Dù công việc khá vất vả, nhưng xưởng làm dao kéo của người thợ Hòe Thị (quận Nam Từ Liêm) vẫn luôn đỏ lửa lò mỗi ngày để đáp ứng nhu cầu của người dân Hà Nội.

Hoa ngâu - loài hoa đặc biệt bởi chẳng có cánh mà hoa cứ tròn như hạt, như nụ. Bởi vậy mà các cụ cao niên thường gọi là nụ ngâu, chứ không gọi là hoa ngâu. Những bông hoa nhỏ xíu và chúm chím như nụ cười duyên của nàng thôn nữ.

Thời tiết Hà Nội những ngày này rất thích hợp để những ai có sở thích câu cá thoả mãn niềm đam mê của mình.

Nhật Tân từ lâu đã nổi tiếng với nghề trồng đào. Có nhiều di tích lịch sử cùng cảnh quan hấp dẫn, nơi đây đã được công nhân là khu du lịch cấp thành phố.

Trải qua hàng ngàn năm lịch sử, làng Gạ (phường Phú Thượng, quận Tây Hồ) đã được phù sa của sông Hồng bồi đắp, bởi vậy, lúa nếp làng Gạ rất thơm, nấu xôi đặc biệt ngon. Nhắc đến xôi Phú Thượng là nhắc đến một chất xôi ngon, dẻo, hòa quyện với đỗ lạc và đến nay, làng nghề này vẫn giữ được nghề làm xôi truyền thống.

Giữa nhịp sống hối hả của Hà Nội, người ta vẫn có thể tìm thấy niềm vui trong không gian yên bình, giữa sự náo nhiệt của thành phố. Dù là người trẻ hay người già, dù bất kể lý do nào thì việc tìm đến với hội họa không chỉ giúp thỏa mãn niềm đam mê mà còn là cách để mỗi người tìm thấy sự cân bằng trong cuộc sống.

Trong làn gió thu se lạnh, hoa như một nét chấm phá đầy duyên dáng của Hà Nội, làm say lòng du khách và cả những người đã gắn bó của cuộc đời với Thủ đô.