Chuyện gì đã xảy ra?

Theo hãng hàng không Azerbaijan Airlines, chuyến bay J2-8243 đang thực hiện hành trình từ Thủ đô Baku của Azerbaijan đến thành phố Grozny thuộc vùng Chechnya của Nga, đã phải hạ cánh khẩn cấp gần thành phố Aktau, phía Tây Kazakhstan, cách sân bay Aktau khoảng 3 km.

Trong một báo cáo sơ bộ, Bộ Giao thông Kazakhstan cho biết, khi tai nạn xảy ra có 62 hành khách và 5 thành viên phi hành đoàn trên máy bay. Trong số các hành khách có 37 công dân Azerbaijan, 6 người Kazakhstan, 3 người Kyrgyzstan và 16 người Nga.

Giới chức Kazakhstan cho biết, vụ tai nạn đã khiến ít nhất 38 người thiệt mạng. Sau một chiến dịch cứu hộ quy mô lớn, 29 người sống sót trong đó có 2 trẻ em đã được đưa ra khỏi đống đổ nát. Trong số này, 11 người đang trong tình trạng nguy kịch. Bộ Tình trạng khẩn cấp Kazakhstan cho biết, các nhóm cứu hộ của nước này đã phát hiện máy bay bốc cháy khi đến hiện trường và dập tắt đám cháy ngay khi đến nơi.

Một đoạn video được đăng trên nhiều trang uy tín chuyên theo dõi các chuyến bay cho thấy, chiếc máy bay lao xuống rất nhanh - có vẻ có vấn đề về điều khiển - rồi tiếp đất mạnh và lập tức bốc cháy.

Theo trang Reuters, chuyến bay J2-8243 đã bay lệch hàng trăm km so với đường bay dự kiến để rồi gặp nạn. Một cơ quan giám sát hàng không đã nói, vụ tai nạn có thể do máy bay bị va chạm với chim, nhưng một chuyên gia hàng không lại cho rằng không phải, dù sao đây vẫn là một khả năng.

Về việc chuyến bay đã không bay đúng lộ trình dự kiến, theo những thông tin ban đầu, phi công phải làm vậy do thời tiết xấu, cụ thể là nhiều sương mù. Trong khi đó, các trang web theo dõi các chuyến bay thương mại thấy rằng, chuyến bay J2-8243 ban đầu bay đúng đường bay dự kiến dọc theo bờ Tây biển Caspi, rồi biến mất, rồi xuất hiện trở lại ở bờ Đông, sau đó bay vòng tròn gần sân bay Aktau, Kazakhstan, trước khi lao xuống bờ biển. Hãng thông tấn Nhà nước Azerbaijan AZERTAC đưa tin, một nhóm tìm kiếm đã định vị được hộp đen của máy bay.

Chính phủ Kazakhstan đã thành lập một ủy ban để điều tra nguyên nhân vụ tai nạn và hỗ trợ gia đình hành khách, đồng thời cho biết sẽ hợp tác với phía Azerbaijan trong cuộc điều tra.

Cùng ngày, hãng hàng không Azerbaijan Airlines cho biết, hãng này đã đình chỉ các chuyến bay từ Baku đến Grozny và Makhachkala, thành phố lớn nhất của Dagestan, cho đến khi cuộc điều tra về vụ tai nạn hoàn tất.

Vì sao máy bay rơi?

Hiện đang xuất hiện nhiều đồn đoán liên quan đến nguyên nhân dẫn tới vụ tai nạn. Vẫn còn rất nhiều câu hỏi cần được làm sáng tỏ như vì sao một chuyến bay dân sự lại biến mất khỏi màn hình radar và chỉ xuất hiện trở lại vài phút trước thảm họa? Những thiệt hại trên vỏ máy bay, báo cáo về việc gây nhiễu GPS và thời điểm trùng hợp khi vụ tai nạn xảy ra và các cuộc tấn công bằng máy bay không người lái tại khu vực đã thúc đẩy các cuộc tranh luận rằng liệu đây có phải là một vụ tai nạn thông thường?

Theo Hãng thông tấn Nhà nước Azerbaijan AZERTAC, phi công điều khiển máy bay là người có nhiều kinh nghiệm, đã bay hơn 15.000 giờ và chiếc máy bay gặp nạn đã trải qua đợt kiểm tra kỹ thuật toàn diện cuối cùng vào tháng 10. Embraer 190, loại máy bay gặp nạn vốn nổi tiếng với hồ sơ an toàn, được cho là không có khả năng dẫn tới thảm họa.

Các thông tin ban đầu về vụ tai nạn đã vẽ nên một bức tranh khó hiểu. Trong một tuyên bố, cơ quan giám sát hàng không Nga cho biết, thông tin sơ bộ cho thấy phi công đã quyết định hạ cánh khẩn cấp do va chạm với chim. Các quan chức không giải thích ngay lý do tại sao máy bay lại bay qua biển, nhưng vụ tai nạn xảy ra ngay sau khi máy bay không người lái tấn công miền Nam nước Nga. Hoạt động của máy bay không người lái đã khiến Nga đóng cửa các sân bay trong khu vực và sân bay Nga gần nhất trên đường bay của chuyến bay xấu số cũng đã đóng cửa vào sáng cùng ngày.

Sự biến mất của máy bay khỏi màn hình radar trùng hợp với cáo buộc gây nhiễu GPS, một chiến thuật thường liên quan đến các cuộc diễn tập quân sự trong không phận có tranh chấp.

Ngoài ra, những người sống sót sau thảm hoạ đã nhắc đến một cú va chạm kinh hoàng, cho rằng có một lực bên ngoài đã tác động vào thân máy bay. Nhiều giả thuyết đang được đưa ra. Liệu đó có phải cú va chạm với một đàn chim, một vụ nổ bình oxy hay một thứ gì đó khác?

Truyền thông Nga dẫn lại từ kênh Telegram Fighterbomber và đăng tải video xác chiếc máy bay Embraer 190 thuộc Hãng hàng không Azerbaijan gặp nạn. Theo đó, phần đuôi của máy bay lỗ chỗ những vết như vết đạn. Điều này làm dấy lên những nghi ngờ rằng, phương tiện này đã trúng hỏa lực từ mặt đất.

Đến nay, Phó Thủ tướng Kazakhstan Bozumbayev cho biết, vẫn chưa thể xác định “ngay cả nguyên nhân sơ bộ” của vụ việc. Văn phòng Công tố viên Azerbaijan cùng ngày cũng cho biết, cuộc điều tra về vụ rơi máy bay ở Kazakhstan đang được tiến hành và hiện tại vẫn còn quá sớm để nói về kết quả.

Đường bay rủi ro nhất của ngành hàng không hiện đại

Ngoài ra, việc lựa chọn đường bay của Azerbaijan Airlines cũng khiến nhiều người đặt câu hỏi. Mỗi đường bay đều là một quyết định được tính toán tỉ mỉ. Tuy nhiên, bay qua không phận biển Caspi, đặc biệt là gần các khu vực xung đột của Dagestan, sẽ mang đến một loạt các rủi ro mà ít hành khách nào nhận ra.

Tranh cãi về đường bay bắt đầu từ địa lý. Biển Caspi và các khu vực xung quanh từ lâu đã là một bàn cờ địa chính trị. Nằm giữa Nga, Iran, Azerbaijan và các quốc gia khác, không phận này không xa lạ gì với các hoạt động quân sự. Phân tích đường bay của Azerbaijan Airlines làm nổi bật điểm giao nhau quan trọng của những yếu tố này, khi một máy bay dân sự bay gần một cách đáng báo động đến các khu vực có hệ thống phòng không được chuẩn bị sẵn sàng và những phán đoán sai lầm có thể gây ra hậu quả thảm khốc.

Các báo cáo cũng cho rằng, chuyến bay của Azerbaijan Airlines đã bay thấp hơn bình thường, có thể là do sự gián đoạn trước đó, khiến các nhà điều hành radar càng khó phân loại mục tiêu hơn. Liệu sự lệch hướng của chuyến bay so với đường bay dự kiến có kích hoạt phản ứng tự động từ các hệ thống phòng không không? Sự chồng chéo của các tuyến bay dân sự với các khu vực có rủi ro cao khiến không phận này trở thành một trong những hành lang rủi ro nhất trong ngành hàng không hiện đại.

Nhưng tại sao tuyến bay cụ thể này lại được chọn? Các hãng hàng không thường ưu tiên hiệu quả, lựa chọn những tuyến đường ngắn nhất và tiết kiệm chi phí nhất. Tuy nhiên, những quyết định này thường không tính đến những căng thẳng đang diễn ra trên mặt đất, hoặc trong trường hợp này, là trên không.

Tranh cãi về đường bay cũng mở rộng đến các giao thức ra quyết định trong suốt chuyến bay. Khi các báo cáo về việc gây nhiễu GPS và gián đoạn radar bắt đầu xuất hiện, liệu chuyến bay có nên được định tuyến lại sớm hơn không? Việc tiếp tục tuyến đường này bất chấp tình trạng bất ổn đã biết trong khu vực là một bản cáo trạng đối với các hệ thống được thiết kế để bảo vệ các chuyến bay dân dụng khỏi những mối nguy hiểm như vậy.

Lời nhắc nhở về tình người gắn kết thế giới 

Vụ tai nạn của Hãng hàng không Azerbaijan Airlines đã để lại tác động sâu sắc không chỉ đối với những người bị ảnh hưởng trực tiếp mà còn với cộng đồng quốc tế, những người đã theo dõi thảm kịch diễn ra với sự pha trộn giữa nỗi đau buồn và tinh thần đoàn kết. Các nhà lãnh đạo thế giới, các tổ chức và những người dân bình thường đã bày tỏ lời chia buồn với những người đã mất và những người sống sót phải vật lộn với hậu quả của thảm kịch.

Vài giờ sau vụ tai nạn, các nhà lãnh đạo từ Azerbaijan, Kazakhstan, Nga, và các quốc gia láng giềng đã gửi lời chia buồn với gia đình các nạn nhân.

Viết trên mạng xã hội, Tổng thống Azerbaijan Ilham Aliyev cho biết: “Tôi xin gửi lời chia buồn sâu sắc nhất tới gia đình những người đã mất mạng trong vụ tai nạn máy bay chở khách của Hãng hàng không Azerbaijan Airlines bay từ Baku tới Grozny. Tôi cầu chúc những người bị thương sớm bình phục".

Tổng thống Azerbaijan Ilham Aliyev đã hủy các cuộc gặp chính thức để giải quyết cuộc khủng hoảng.

Trong khi đó, phát biểu trong một Hội nghị thượng đỉnh của Cộng đồng các quốc gia độc lập, Tổng thống Nga Vladimir Putin cũng gửi lời chia buồn tới gia đình các nạn nhân.

Nhà lãnh đạo Nga cũng cho biết, một máy bay của Bộ Tình trạng khẩn cấp Nga chở nhân viên y tế và thiết bị đã được điều đến Kazakhstan để hỗ trợ. Bộ Tình trạng khẩn cấp Nga ngày 26/12 cho biết, 9 công dân Nga, trong đó có một trẻ em, bị thương trong vụ tai nạn sẽ được đưa về Moscow.

Phó Thủ tướng kiêm Bộ trưởng Ngoại giao Kazakhstan Murat Nurtleu đã gọi điện cho người đồng cấp Azerbaijan Jeyhun Bayramov để bày tỏ nỗi buồn sâu sắc về vụ tai nạn thảm khốc.

Những biểu hiện đau buồn này không chỉ là hình thức mà còn phản ánh cảm giác mất mát sâu sắc của các quốc gia gắn kết với nhau thông qua lịch sử và biên giới chung. Phản ứng quốc tế đối với vụ tai nạn của Hãng hàng không Azerbaijan Airlines đã vượt qua các chia rẽ chính trị, làm nổi bật khoảnh khắc đoàn kết hiếm hoi trong một khu vực thường xuyên căng thẳng.

Những lời tưởng nhớ các nạn nhân cũng được gửi về từ khắp mọi nơi trên thế giới. Các buổi cầu nguyện, thắp nến được tổ chức tại Azerbaijan và Kazakhstan để tưởng nhớ những người đã mất và cầu nguyện cho những người sống sót. Các tổ chức hàng không quốc tế đã dành những phút mặc niệm và treo cờ rủ ở một số quốc gia. Những hashtag dành riêng cho các nạn nhân đang được chia sẻ bằng nhiều ngôn ngữ. Phản ứng toàn cầu là lời nhắc nhở về tình người gắn kết thế giới trong những khoảnh khắc mất mát sâu sắc.

Vụ tai nạn của Hãng hàng không Azerbaijan Airlines đã đoàn kết thế giới trong nỗi đau và chứng minh rằng, ngay cả trong những khoảnh khắc đen tối nhất, lòng trắc ẩn và sự đoàn kết vẫn có thể mở ra con đường hướng đến sự gắn kết. Sau thảm kịch, các nhà lãnh đạo thế giới cũng nhấn mạnh đến nhu cầu phải có trách nhiệm giải trình và phòng ngừa. Những lời kêu gọi tiến hành một cuộc điều tra toàn diện đã vang vọng trên khắp các diễn đàn quốc tế, với nhiều lời kêu gọi cải cách để đảm bảo rằng những thảm họa như vậy sẽ không bao giờ xảy ra nữa. Nỗi đau chung đã làm dấy lên một cuộc thảo luận rộng hơn về an toàn hàng không và hợp tác khu vực.