Tranh cổ động là một thể loại đặc biệt trong nghệ thuật đồ họa, có lịch sử phát triển gắn liền với lịch sử cách mạng Việt Nam, và vẫn mang đến một nguồn năng lượng đặc biệt ở thời hiện đại.
Họa sĩ U90 vẽ tranh cổ động
Ở tuổi 82, mỗi ngày họa sĩ Trần Duy Trúc vẫn tự tay phác thảo, vẽ hình, tô màu, kẻ chữ. Hơn 60 năm miệt mài với dòng tranh cổ động, đến nay ông đã thực hiện hơn 500 tác phẩm, trong đó nhiều tranh đạt giải cao tại các cuộc thi, được trưng bày, tuyên truyền cho các ngày lễ lớn của đất nước.
Không chỉ là người cầm cọ, họa sĩ Trần Duy Trúc còn là người kể chuyện bằng hình ảnh. Từ những bức tranh thời chiến với khẩu hiệu kêu gọi lòng yêu nước, cổ vũ quân dân vững tin chiến đấu, đến những tác phẩm thời bình mang thông điệp về chính sách, sản xuất, phát triển kinh tế và xây dựng đời sống mới. Dù tranh cổ động hôm nay đã đổi khác nhiều, nhưng với ông tinh thần sáng tác vì nhân dân, vì lý tưởng cách mạng vẫn luôn là giá trị cốt lõi không đổi.
Họa sĩ Duy Trúc chia sẻ: "Năm nay tôi 82 tuổi, nhưng vẫn tham gia tất cả các cuộc thi do Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch tổ chức. Đó là niềm vui của tôi. Mỗi lần cả nước có ngày lễ lớn, Thủ đô lại rực rỡ cờ hoa và tranh cổ động. Chúng tôi chính là những người thực hiện việc đó với niềm tự hào".
Họa sĩ Trương Ngọc Hiên lại là một trong những gương mặt tiêu biểu cho những nữ họa sĩ vẽ tranh cổ động Việt Nam. Ở thời điểm phần lớn họa sĩ vẽ tranh cổ động là nam giới, sự xuất hiện của bà mang một sắc thái mới - vừa kiên cường, mạnh mẽ, vừa tinh tế và giàu cảm xúc.
Nữ họa sĩ chia sẻ: "Chúng tôi vẽ tranh sâu sắc lắm. Đến nay làm máy thì cũng không thể thay thế được. Rất nhiều tranh cổ động đã được in vào sách để phổ biến đến quần chúng nhân dân".
Các tác phẩm tranh cổ động của họa sĩ Trương Ngọc Hiên đã góp phần cổ vũ tinh thần chiến đấu, khơi dậy niềm tin và sức mạnh trong nhân dân. Đến nay, nhiều bức tranh của bà vẫn được lưu giữ trang trọng tại các bảo tàng ở Hà Nội, như những chứng nhân lặng lẽ của một thời lịch sử hào hùng, nơi từng nét cọ cũng có thể thắp lên ngọn lửa yêu nước và khát vọng thống nhất non sông.
Cùng những biến động của lịch sử và đời sống xã hội, tranh cổ động Việt Nam vẫn bền bỉ hiện diện. Dù thời chiến hay thời bình, các thế hệ họa sĩ vẫn miệt mài bên giá vẽ, cần mẫn từng nét cọ để truyền đi thông điệp của đất nước và thời đại. Chính sự bền bỉ ấy đã giúp tranh cổ động giữ được sức sống lâu dài, trở thành dấu ấn đặc biệt trong dòng chảy mỹ thuật Việt Nam.
Sức sống của dòng tranh cổ động
Tranh cổ động Việt Nam ra đời cùng với chính quyền cách mạng và nhanh chóng trở thành một trong những dòng chảy xung kích của mỹ thuật nước nhà. Không đơn thuần là tác phẩm nghệ thuật, tranh cổ động mang trên mình sứ mệnh lịch sử. Chúng truyền đi thông điệp của thời đại, khơi dậy tinh thần yêu nước, cổ vũ toàn dân đứng lên đấu tranh vì độc lập, tự do.
Trong những năm kháng chiến chống thực dân Pháp, tranh cổ động bám sát từng bước đi của cách mạng, từng chiến dịch của bộ đội. Từ hậu phương đến tiền tuyến, những hình ảnh giản dị, màu sắc mạnh mẽ, khẩu hiệu ngắn gọn đã kịp thời động viên tinh thần chiến đấu của quân và dân ta. Đặc biệt, chiến dịch Điện Biên Phủ đã trở thành nguồn cảm hứng lớn cho nhiều tác phẩm giàu sức lay động.
Bước sang thời kỳ kháng chiến chống Mỹ, tranh cổ động tiếp tục phát huy vai trò tiên phong. Các tác phẩm tập trung phản ánh hình ảnh “hậu phương lớn miền Bắc - tiền tuyến lớn miền Nam”, cổ vũ sản xuất, bảo vệ giao thông, vận tải, đường Trường Sơn huyền thoại, chống chiến tranh phá hoại. Tranh cổ động lúc này vừa là tiếng gọi hành động, vừa là niềm tin tất thắng vào ngày đất nước hòa bình, thống nhất.
Từ sau ngày đất nước thống nhất, tranh cổ động Việt Nam bước vào một giai đoạn mới, gắn bó mật thiết với công cuộc xây dựng và phát triển đất nước trong thời bình. Không còn tập trung vào hình ảnh chiến tranh, tranh cổ động hướng tới phản ánh tinh thần lao động, khôi phục kinh tế, xây dựng nếp sống văn minh và nâng cao ý thức cộng đồng. Các đề tài về sản xuất nông - công nghiệp, giáo dục, y tế, bảo vệ môi trường, an toàn giao thông hay thực hiện chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước được thể hiện bằng ngôn ngữ tạo hình giản dị, cô đọng, dễ lan tỏa.
Qua từng giai đoạn đổi mới và hội nhập, tranh cổ động không ngừng làm mới hình thức, tiếp cận gần hơn với đời sống đương đại, góp phần định hướng nhận thức xã hội, khơi dậy tinh thần trách nhiệm và niềm tin vào tương lai phát triển bền vững của đất nước.
Tranh cổ động thời 4.0
Dù mới tham gia sáng tác tranh cổ động khoảng 5 năm trở lại đây, nhà báo, họa sĩ Nguyễn Duy Thành đã giành được nhiều giải thưởng cao tại các cuộc thi do Cục Văn hóa cơ sở, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch tổ chức.
Cùng với sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ, hoạt động sáng tác và thưởng thức tranh cổ động cũng có nhiều thay đổi. Từ hình thức trưng bày truyền thống trên giấy, trên tường hay pano ngoài trời, tranh cổ động ngày nay đã hiện diện nhiều hơn trên các nền tảng trực tuyến. Dưới tác động của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, việc sáng tác và phổ biến tranh cổ động dựa trên công nghệ số mở ra nhiều cơ hội mới, đồng thời tạo sức hút trong bối cảnh các phương thức tuyên truyền ngày càng đa dạng và cạnh tranh.
Họa sĩ Nguyễn Duy Thành cho biết: "Trong quá trình làm báo, tôi cũng được tiếp xúc với nhiều ấn phẩm. Tôi đã kết hợp các kỹ năng của mình để tạo ra các ấn phẩm tuyên truyền, trong đó có tranh cổ động trên báo chí".
Đối với quân đội, tranh cổ động giữ vị trí quan trọng trong việc xây dựng cảnh quan, môi trường văn hóa đơn vị; luôn bám sát các sự kiện lớn của đất nước và quân đội, góp phần tích cực vào công tác tuyên truyền, giáo dục bộ đội.
Tranh cổ động là thể loại khó và kén người theo đuổi, song với Thượng tá, họa sĩ Trần Đức Thức, lĩnh vực này lại nhận được từ anh nhiều tâm huyết nhất. Nguồn cảm hứng cho các bức tranh cổ động đề tài lực lượng vũ trang của Trần Đức Thức là những ký ức xúc động được hun đúc từ thuở ấu thơ, khi đất nước vừa bước ra khỏi chiến tranh. Qua lối vẽ hiện thực, giản dị, hình ảnh người chiến sĩ và tình quân dân được khắc họa chân thực, giàu cảm xúc. Anh chia sẻ: "Thời xưa tranh cổ động thường được vẽ tay và tô màu. Ngày nay, tranh cổ động được chuyển sang vẽ máy tính, có thể nhân bản lên nhiều lần và tuyên truyền sâu rộng tới công chúng."
Trong bối cảnh công nghệ phát triển nhanh chóng, người làm nghệ thuật không chỉ cần tư duy sáng tạo mà còn phải làm chủ kỹ thuật để biến ý tưởng thành sản phẩm hấp dẫn công chúng. Yếu tố con người vẫn giữ vai trò then chốt, trong đó trình độ văn hóa và bản lĩnh sáng tạo có ảnh hưởng lớn đến khả năng thích ứng và phát triển trong thời đại số.
Có thể thấy, sáng tác tranh cổ động trong thời đại 4.0 vẫn là lĩnh vực giàu tiềm năng. Dù trí tuệ nhân tạo đã có những bước tiến vượt bậc, song vẫn còn nhiều hạn chế trong tư duy và cảm xúc sáng tạo. Chính điều đó vừa đặt ra thách thức, vừa mở ra cơ hội cho những người làm thiết kế đồ họa và sáng tác tranh cổ động tiếp tục khẳng định vai trò và dấu ấn của mình.