Tác phẩm xuất sắc nhất của chủ nghĩa hiện sinh

“Bút ký từ tầng hầm” có thể coi như tác phẩm đặt nền móng cho toàn bộ các kiệt tác của Dostoevsky, là cuốn sách chứa đựng những hạt giống tư tưởng quan trọng nhất của nhà văn thiên tài.

Dostoevsky là một trong những nhà văn lớn nhất của văn học Nga và thế giới thế kỷ XIX. Vào năm ngoái, “Tội ác và sự trừng phạt” - tác phẩm trung tâm, quan trọng nhất của đại văn hào Dostoevsky, lần đầu tiên được dịch sang tiếng Việt từ bản gốc tiếng Nga bởi dịch giả Thiên Lương, đã gây chú ý với bạn đọc. Năm nay, bản dịch thứ 2 trong dự án dịch bộ 5 kiệt tác Dostoevsky của dịch giả này vừa được ra mắt: tác phẩm “Bút ký từ tầng hầm”.  

Thực tế thì sau “Bút ký từ tầng hầm”, Dostoevsky bắt đầu trở thành một ngọn núi lớn bên cạnh Lev Tolstoy trên cao nguyên văn chương Nga. Hầu hết tư tưởng của các triết gia hiện sinh vĩ đại như Jean-Paul Sartre, Friedrich Nietzsche,… đều bắt nguồn từ chính cuốn sách này.

Dịch giả Thiên Lương đã trả lời phỏng vấn Đài Hà Nội về bản dịch “Bút ký từ tầng hầm” mới ra mắt của anh.

Cuốn sách được giới thiệu chứa đựng những hạt giống tư tưởng quan trọng nhất của Dostoevsky. Anh có thể tóm tắt đó là gì?

Vì Dostoevsky là một nhà văn vĩ đại, nên không thể trình bày những tư tưởng quan trọng của ông trong một vài phút được. Tuy nhiên, có thể nói rằng Bút ký từ tầng hầm là tác phẩm đặt nền móng tư tưởng hiện sinh chủ nghĩa trong các kiệt tác quan trọng nhất sau này của ông:Tội ác và sự trừng phạt, Chàng ngốc, Quỷ, Anh em nhà Karamazov. 

Tư tưởng chủ đạo của Bút ký từ tầng hầm chính là Ý chí tự do — con người sẽ không chấp nhận bất cứ quyền uy nào, dù từ ai chăng nữa, và không chạy theo những lợi ích tất yếu, thậm chí đôi khi còn đi ngược lại lợi ích của chính mình chỉ để đạt được cái mà ông ấy gọi là ý chí tự do. 

Người ta vẫn coi Dostoevsky như ông tổ của Chủ nghĩa hiện sinh và Bút ký từ tầng hầm là tác phẩm xuất sắc nhất từng được viết ra của chủ nghĩa này.

Vì sao dịch tác phẩm của Fyodor Dostoevsky nói chung và cuốn này nói riêng lại đặc biệt khó?

Dịch văn chương kinh điển không bao giờ đơn giản. Cái gì đơn giản thì không còn là văn chương nữa. Dịch Dostoevsky còn khó hơn nữa do ông viết dài, viết rất phức tạp và viết có tư tưởng rõ ràng. Thêm nữa, ngôn ngữ ông sử dụng là tiếng Nga — một trong những ngôn ngữ chặt chẽ, đa nghĩa, giàu có, rất mạnh mẽ. Cấu trúc ngữ pháp đặc biệt của tiếng Nga cho phép tác giả viết những câu văn dài đến nửa trang giấy với chủ từ ở tận cuối cùng, điều này tạo hiệu quả đặc biệt cho ấn tượng người tầng hầm mà ông muốn tạo ra. Ngoài ra, tiếng Nga của Dostoevsky thuộc về một thời đại đã quá xa, cách chúng ta khoảng 150 năm, nên nó khó hiểu với ngay cả người Nga hiện đại.

Nhưng văn chương Nga phải được dịch từ bản gốc vì mỗi lần dịch lại là một lần sai lệch rất xa. Dĩ nhiên dịch Dostoevsky từ tiếng Anh sẽ đơn giản hơn nhiều, nhưng chất văn, chất Dostoevsky, chất Nga có lẽ không còn lại được bao nhiêu.

“Người tầng hầm” là một con người như thế nào? Độc giả nên hiểu ý nghĩa của nhân vật này theo cách ra sao?

Trước tiên, chúng ta nên hiểu khái niệm tầng hầm ở tác phẩm này. Từ tiếng Nga này không phải có nghĩa là hầm, không có cái hầm nào ở đây cả. Nó có nghĩa đen là dưới sàn nhà, và thực tế là tầng hầm dưới sàn tầng một, nơi để đường ống kỹ thuật, làm kho đồ cũ, để cách nhiệt… cũng là nơi chuột bọ sinh sống và theo truyền thuyết dân gian Nga thì là nơi ma quỷ trú ngụ. Ẩn dụ tầng hầm này sau đó lại xuất hiện trong phân tâm học và nhiều lý thuyết khác.

Theo Dostoevsky thì Người tầng hầm là một phản đề của con người, một khái niệm khó hiểu dựa trên thuyết biện chứng. Theo lời ông thì nhân vật ấy không được sinh ra một cách tự nhiên mà nhờ cái mà ông gọi là bình cổ cong. Do sợ hãi xã hội nên nhân vật ấy trốn xuống tầng hầm và tranh luận với phản đề của mình về quan điểm sống. Đó cũng là một ẩn dụ thú vị về quá trình tư biện của con người. Có lẽ trong mỗi chúng ta đều có một người tầng hầm nào đó.

Đoạn trích có ý nghĩa quan trọng nhất trong tác phẩm này theo dịch giả? Và vì sao?

Tôi cho rằng đoạn trích quan trọng của tác phẩm là “Cả trong cơn đau răng cũng có khoái cảm”. Tác giả viết hẳn một chương ngắn để giải thích điều này, nhưng quan trọng hơn cả, nó tóm tắt được điều ông vẫn muốn nói đến trong toàn bộ tác phẩm. Còn nói đoạn trích nào quan trọng nhất thì khó, vì nhiều trường đoạn rất hay với những lập luận tuyệt vời nhưng nếu trích riêng ra, ở ngoài toàn bộ ngữ cảnh liên quan thì thật sự khó hiểu, và cách tốt nhất để hiểu tác phẩm này là hãy tự đọc nó rất kỹ. Nếu như Tội ác và Sự trừng phạt — một bản dịch khác của tôi, nên được đọc liên tục không ngừng, thì Bút ký từ tầng hầm cần được đọc chậm, đọc kỹ và cố gắng làm sao hiểu được từng câu văn trước khi đi tiếp.

Có thể đó cũng là khoái cảm đặc biệt trong cơn đau tư tưởng.

Xin cám ơn dịch giả Thiên Lương.

Dịch giả Thiên Lương không hy vọng sẽ có quá nhiều độc giả yêu thích Dostoevsky, vì cũng như mọi triết gia khác, tư tưởng của ông không dễ tiếp cận, và không dễ chấp nhận với người bình thường. Điều này cũng dễ hiểu thôi – triết học luôn là đỉnh cao tri thức của nhân loại, là những rặng núi hùng vĩ mà người ta thích nhìn ngắm hơn là chinh phục.

Dù có nhiều trường đoạn rất hay với những lập luận tuyệt vời, nhưng với một tiểu thuyết không hề dễ hiểu như “Bút ký từ tầng hầm”, thì cách tốt nhất để hiểu tác phẩm này – theo dịch giả Thiên Lương, chỉ có thể là bạn hãy tự đọc nó rất kỹ, và cố gắng làm sao hiểu được từng câu văn trước khi đi tiếp./.

Từ khóa:
User
Ý KIẾN

Tại Nhà triển lãm Hội Mỹ thuật Việt Nam, số 16 Ngô Quyền, Hà Nội đang diễn ra Triển lãm “Hành trình sống và yêu - 2024” của của nhà giáo, họa sĩ Nguyễn Thị Thúy Hường, Hiệu trưởng Trường Tiểu học Lĩnh Nam (quận Hoàng Mai).

Trong khuôn khổ Ngày hội văn hóa, thể thao và du lịch các dân tộc vùng Đông Bắc lần thứ XI, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Lạng Sơn đã tổ chức hội thảo “Du lịch văn hóa vùng Đông Bắc – khơi nguồn và phát triển”.

Chào mừng Ngày Di sản văn hoá Việt Nam 23/11, Trung tâm hoạt động văn hóa khoa học Văn Miếu - Quốc Tử Giám khai mạc Triển lãm thư pháp Thăng Long - Hà Nội với chủ đề “Hương sắc Thăng Long”.

Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã phối hợp với UBND tỉnh Lạng Sơn khai mạc các hoạt động văn hóa, thể thao, du lịch trong khuôn khổ Ngày hội văn hóa, thể thao và du lịch các dân tộc vùng Đông Bắc lần thứ 11 năm 2024 vào ngày 2/11.

Tại Triển lãm ảnh “Sắc màu các dân tộc Việt Nam” do Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch phối hợp với UBND tỉnh Đắk Lắk tổ chức, 200 tác phẩm của 87 tác giả đã được giới thiệu tới công chúng.

Ban nhạc Ngũ Cung được coi là nhóm nhạc tiên phong trong việc gìn giữ di sản bằng nghệ thuật âm nhạc khi chính thức ra mắt album mang tên "Di sản" vào hôm 1/11.

UBND tỉnh Bình Thuận vừa ban hành kế hoạch tổ chức các hoạt động kỷ niệm 30 năm Ngày du lịch Bình Thuận (24/10/1995 - 24/10/2025), trong đó điểm nhấn đáng chú ý là lần đầu tiên lễ hội thanh long sẽ được tổ chức tại địa phương.

Tiếp nối thành công của lễ hội năm 2023, Lễ hội văn hóa ẩm thực Hà Nội năm 2024 sẽ diễn ra trong 3 ngày, từ ngày 29/11 - 1/12 tại Hà Nội.

"Xuống phố 4" - triển lãm tiếp theo trong seri "Xuống phố" đã chính thức khai mạc, đánh dấu sự trở lại của họa sĩ Phạm Bình Chương.

Trong Chương trình mục tiêu quốc gia về phát triển văn hóa giai đoạn 2025-2035, một trong những nội dung được các đại biểu Quốc hội quan tâm tại Kỳ họp thứ 8, Quốc hội khóa XV chính là làm sao để văn hóa thực sự trở thành sức mạnh nội sinh cho sự phát triển bền vững và bảo vệ vững chắc Tổ quốc trong thời kỳ mới.

Ban Quản lý Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam cho biết, từ ngày 1 đến 30/11, đơn vị sẽ tổ chức các hoạt động với chủ đề "Về miền di sản tinh hoa và bản sắc" nhằm giới thiệu các hoạt động dân ca, dân vũ, ẩm thực, phong tục tập quán của đồng bào với du khách.

Nội dung số liên quan đến lịch sử đang được thế hệ trẻ khai thác rất tốt trên mạng xã hội thời gian qua. Góc nhìn trẻ trung đến từ đội ngũ tác giả, chủ yếu là học sinh - sinh viên, đã mở ra một hướng đi mới đầy hứa hẹn, hiện đại và thú vị hơn trong việc tiếp cận lịch sử.

Sáng 1/11, Hội Nhà báo Việt Nam, Bảo tàng Báo chí Việt Nam tổ chức Tọa đàm và trưng bày chuyên đề “Nhà báo, nhà ngoại giao Lý Văn Sáu: Một tấm lòng son sắt”, kỷ niệm 100 năm Ngày sinh nhà báo Lý Văn Sáu (5/11/1924 - 5/11/2024).

Từ tháng 11, cả nước diễn ra nhiều lễ hội văn hoá, du lịch độc đáo, đặc sắc, hứa hẹn sẽ thu hút nhiều khách du lịch dịp cuối năm

Báo Thiếu niên Tiền phong và Nhi đồng phối hợp với HIUP Việt Nam đã tổ chức lễ tổng kết và trao giải Cuộc thi vẽ tranh với chủ đề “Con của mẹ lớn khôn” 2024.

Từ sáng 1/11, Bảo tàng Lịch sử quân sự Việt Nam mở cửa đón, phục vụ khách tham quan và miễn phí tham quan đến hết tháng 12/2024.

Festival Ninh Bình lần thứ III năm 2024 hứa hẹn sẽ là một "bộ phim dã sử cổ trang" tái hiện những mốc son lịch sử huy hoàng, "giải mã" những giá trị tinh hoa rực rỡ của Cố đô Hoa Lư.

"Chuyện phố Hàng" là tên gọi của chương trình thực cảnh nằm trong dự án xây dựng chuỗi hoạt động biểu diễn tại phố cổ Hà Nội, nhằm bảo tồn, phát huy giá trị di sản của khu phố cổ Hà Nội.

Qua những góc độ tiếp cận đa dạng về Trường Mỹ thuật Đông Dương giai đoạn 1925-1945, hội thảo “Trường Mỹ thuật Đông Dương: Sứ mạng lịch sử” đã thảo luận về vai trò và những đóng góp của Trường Mỹ thuật Đông Dương đến nền mỹ thuật Việt Nam, nhìn nhận những giá trị lịch sử và văn hóa của ngôi trường này trong hành trình phát triển mỹ thuật hiện đại Việt Nam.

Từ ngày 1/11 tới đây, Bảo tàng Lịch sử quân sự Việt Nam được xây dựng tại phường Tây Mỗ và Đại Mỗ, quận Nam Từ Liêm, sẽ chính thức mở cửa đón khách tham quan và miễn phí tham quan đến hết tháng 12/2024.

Triển lãm trưng bày và giới thiệu nghệ thuật làm Ấm Tử Sa đang diễn ra tại Nhà Triển lãm 45 Tràng Tiền, Hà Nội.

Kinh phí dành cho hoạt động bảo tồn, tu bổ, phục hồi, truyền dạy còn hạn chế; chưa có cơ chế chính sách để khuyến khích doanh nghiệp đầu tư bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể. Đây là một trong những điểm nghẽn cần cụ thể hóa trong luật để thu hút các nguồn lực trong bảo tồn và phát huy giá trị của di sản văn hóa.

Nếu như trước đây bảo tàng chỉ là một cuốn sách lịch sử đóng kín thì nay đã trở thành một cuốn phim sống động, nơi mọi người có thể tự do khám phá và trải nghiệm.

Tại xã Miền Đồi (huyện Lạc Sơn, Hòa Bình), ngày 26/10 đã diễn ra chương trình Khai mạc Lễ hội ruộng bậc thang và phiên chợ trưng bày, quảng bá, giới thiệu, thúc đẩy tiêu thụ sản phẩm OCOP và các sản phẩm đặc trưng các vùng miền huyện Lạc Sơn.

Lễ hội Khinh khí cầu Tràng An - Cúc Phương năm 2024 với chủ đề "Tuyệt sắc miền Cố đô" đã khai mạc ngày 26/10, tại Công viên Văn hóa Tràng An (thành phố Ninh Bình), thu hút đông đảo nhân dân và du khách đến thăm quan và trải nghiệm.

Cuộc thi “Tiếng vang lịch sử: Diễn giải Văn Miếu - Quốc Tử Giám qua hội họa” đã thu hút nhiều bạn trẻ tham gia, mang đến những góc nhìn mới về di sản.

Tại Nhà triển lãm mỹ thuật 16 Ngô Quyền, Hà Nội, một triển lãm độc đáo về nghệ thuật gốm đã ra mắt công chúng Thủ đô với tên gọi "Nam Tước - Hồn của đất".

Triển lãm giao lưu văn hoá hữu nghị Việt Nam - Trung Quốc đang diễn ra tại Nhà triển lãm 45 Tràng Tiền, Hà Nội.

Tối qua, 24/10, Phó Bí thư Thành uỷ Nguyễn Văn Phong đã dự khai mạc Triển lãm quảng bá, giao thương kết nối các sản phẩm OCOP, thủ công mỹ nghệ và làng nghề huyện Phú Xuyên năm 2024.

Tại Văn Miếu - Quốc Tử Giám, chiều 22/10 đã diễn ra Lễ trao giải và khai mạc trưng bày tác phẩm cuộc thi vẽ tranh Văn Miếu - Quốc Tử Giám: “Tiếng vang lịch sử”.

Sơn Tây (Hà Nội) sẽ trở thành tâm điểm của sắc đẹp và văn hóa truyền thống khi cuộc thi Hoa hậu Di sản Áo dài Việt Nam 2024 diễn ra từ ngày 22/10 đến 24/12.

Lễ hội Thiết kế sáng tạo Hà Nội năm 2024 có chủ đề “Giao lộ sáng tạo”, giới thiệu những di sản kiến trúc của Hà Nội với khoảng 100 hoạt động thiết kế, biểu diễn, diễu hành.

Đọc sách có vai trò hết sức quan trọng trong sự phát triển và hoàn thiện nhân cách trẻ em. Để có những thế hệ yêu mến sách, say mê đọc sách, cần phát huy vai trò của gia đình trong việc xây dựng thói quen đọc sách cho trẻ.

Với chủ đề “Biển đảo trong lòng đồng bào”, các ngư dân huyện đảo Lý Sơn, tỉnh Quảng Ngãi, đã tái hiện Lễ khao lề thế lính Hoàng Sa tại Làng Văn hóa du lịch các dân tộc Việt Nam (Hà Nội).

Tại khu du lịch sinh thái Thung Nham (huyện Hoa Lư, tỉnh Ninh Bình), tối 20/10, Cục Hợp tác quốc tế, Cục Nghệ thuật biểu diễn và Đoàn TNCS Hồ Chí Minh, Bộ VH-TT&DL phối hợp với Sở VL-TT tỉnh Ninh Bình đã tổ chức Diễn đàn giao lưu văn hóa nghệ thuật "Thanh niên với Sắc màu Văn hóa ASEAN".

Áp lực cuộc sống dường như đang vắt kiệt dần sức sống của những cư dân đô thị. Nhưng đô thị cũng là nơi góp phần thúc đẩy những mối quan hệ, khiến người ta gần nhau hơn, cùng nhau chia sẻ những mất mát, nỗi cô đơn. Sợi dây kết nối ấy để biết rằng mình đang sống.

Nhằm giáo dục truyền thống, gìn giữ nét đẹp của tà áo dài Việt Nam, nhiều trường học tại Hà Nội đã khuyến khích các cô giáo và học sinh mặc áo dài đến trường vào các ngày đặc biệt.

Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch vừa ban hành kế hoạch tổ chức triển lãm ảnh “Các di sản của Việt Nam được UNESCO công nhận - Trải nghiệm qua các thước phim điện ảnh” trong khuôn khổ Liên hoan Phim quốc tế Hà Nội lần thứ VII (HANIFF VII).

Sau gần 3 năm đại trùng tu, điện Thái Hòa - công trình có giá trị đặc biệt về lịch sử, văn hóa, nghệ thuật kiến trúc thời Nguyễn đang dần được hoàn thiện, chờ ngày đón khách tham quan.

Bảo tàng lịch sử quân sự Việt Nam mới, nằm trên địa bàn hai phường Tây Mỗ và Đại Mỗ, quận Nam Từ Liêm, có tổng diện tích gần 400 nghìn m2. Với thiết kế hiện đại, nhiều công năng, kiến trúc hiện đại, trưng bày về lịch sử chiến tranh, bảo tàng đã tạo một không gian lớn để khách tham quan tương tác và trải nghiệm.

Một không gian trưng bày riêng về The La và tinh hoa của nghề canh cửi được Trung tâm Hoạt động văn hoá khoa học Văn Miếu – Quốc Tử Giám phối hợp với nghệ nhân Lê Đăng Toản tổ chức nhân kỷ niệm 70 năm Ngày Giải phóng Thủ đô và tôn vinh Ngày Phụ nữ Việt Nam 20/10.

Tối nay 19/10, tại phố đi bộ Thành cổ Sơn Tây - một địa danh lịch sử nổi tiếng của xứ Đoài, chúng ta sẽ được chứng kiến một sự kiện âm nhạc đầy cảm xúc, chương trình Hòa nhạc Hanoi Concert với chủ đề "Đoài Melody - Giai điệu Đoài", do Đài Hà Nội tổ chức.

Tại Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam đang diễn ra một cuộc trưng bày độc đáo mang tên "Nà Pha - Nghệ thuật trang trí hoa văn của người Thái Nghệ An". Đặc biệt, trong số những tấm Nà Pha này, có tới 101 tấm là di vật, cổ vật, bảo vật quốc gia.

Nhóm họa sĩ "Tam giác mạch" với các hoạ sĩ thủ đô Hà Nội tâm huyết chất liệu sơn mài truyền thống đã cùng thực hiện một cuộc triển lãm ý nghĩa.

Hà Nội luôn là một đề tài sáng tác của rất nhiều nghệ sĩ. Dù là trong bất cứ giai đoạn nghệ thuật nào, Hà Nội vẫn luôn hào hoa, thanh lịch và sở hữu một nét riêng có trong tất cả các tác phẩm nghệ thuật.

“Truyện Kiều" của Đại thi hào Nguyễn Du, "Nhật ký trong tù" của Chủ tịch Hồ Chí Minh, "Sông núi trên vai" - tuyển thơ của các nhà thơ Việt Nam sẽ được dịch sang tiếng Urdu (ngôn ngữ của Pakistan), đưa văn học Việt Nam đến với bạn bè thế giới. Sự kiện đang nhận được nhiều sự quan tâm và khẳng định văn học chính là sợi dây kết nối giữa các quốc gia.