Ngoại trưởng Nga Sergey Lavrov ngày 29/12 cho biết, chính quyền Ukraine đã cố gắng tấn công dinh thự của Tổng thống Nga Vladimir Putin tại tỉnh Novgorod. Nhà ngoại giao Nga khẳng định rằng Moscow sẽ tiến hành các đòn tấn công trả đũa sau vụ việc, đồng thời sẽ xem xét lại lập trường đàm phán chấm dứt xung đột với Ukraine sau vụ tấn công này.
Trong bối cảnh tiến trình đàm phán giữa Mỹ, Ukraine và Nga được đẩy nhanh và được mô tả là đã bước vào giai đoạn cuối cùng thì động thái của Kiev đang có nguy cơ dập tắt hy vọng hòa bình mới chỉ vừa nhen nhóm.
Moscow cáo buộc Ukraine tấn công dinh thự Tổng thống Putin
Ngoại trưởng Nga Sergey Lavrov ngày 29/12 tuyên bố rằng quân đội Ukraine đã phóng một loạt 91 máy bay không người lái (UAV) tự sát vào dinh thự của Tổng thống Vladimir Putin tại vùng Novgorod trong đêm 28 rạng sáng 29/12. Ông Lavrov cảnh báo rằng Kiev đã chuyển hẳn sang các chính sách khủng bố nhà nước, do đó Moscow sẽ xem xét lại lập trường đàm phán cho phù hợp.
“Những hành động liều lĩnh như vậy sẽ không thể không bị trừng phạt. Các mục tiêu cho các cuộc tấn công trả đũa của lực lượng vũ trang Nga và thời điểm thực hiện chúng đã được xác định. Đồng thời, chúng tôi không có ý định rút khỏi tiến trình đàm phán với Mỹ. Tuy nhiên, lập trường đàm phán của Nga sẽ được xem xét lại”.
Trong một tuyên bố sau đó, ông Yury Ushakov, cố vấn chính sách đối ngoại của Tổng thống Nga khẳng định rằng, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã “sốc” trước vụ tấn công của Ukraine vào dinh thự của Tổng thống Vladimir Putin.
“Phía Nga đã nói rõ rằng những hành động liều lĩnh như vậy chắc chắn sẽ bị đáp trả. Theo lời Tổng thống Putin, Tổng thống Mỹ đã bị sốc trước thông tin này và bày tỏ sự phẫn nộ, nói rằng ông không thể tưởng tượng được Kiev lại có thể thực hiện những hành động điên rồ như vậy”.
Từ dinh thự Mar-a-Lago ở bang Florida, Mỹ, Tổng thống Mỹ Donald Trump thông báo rằng ông đã được ông Putin thông tin về việc dinh thự của nhà lãnh đạo Nga bị tấn công. Nhà lãnh đạo Mỹ cho biết ông đã rất “tức giận”.
“Tổng thống Putin nói với tôi rằng ông ấy đã bị tấn công, điều đó không ổn chút nào. Đừng quên rằng chính tôi đã ngăn việc chuyển giao tên lửa Tomahawk, tôi không muốn điều đó xảy ra. Đây là một giai đoạn rất nhạy cảm. Tấn công trên mặt trận là một chuyện, còn tấn công vào nhà riêng của ông ấy lại là chuyện khác”.
Ở chiều ngược lại, Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky đã mạnh mẽ bác bỏ cáo buộc tấn công dinh thự của ông Putin.
“Giờ đây, với tuyên bố về một cuộc tấn công vào một dinh thự nào đó, tôi cho rằng họ đang chuẩn bị, về nguyên tắc, nền tảng cho việc tấn công, có lẽ là vào thủ đô và có lẽ là các tòa nhà thuộc chính phủ Ukraine”.
Ngoại trưởng Ukraine Andrii Sybiha cũng khẳng định Ukraine chỉ tấn công các mục tiêu quân sự hợp pháp trên lãnh thổ Nga để đáp trả các cuộc tấn công của Moscow.
Cuộc tấn công chưa từng có tiền lệ của Ukraine diễn ra trong khi các cuộc đàm phán chấm dứt cuộc xung đột kéo dài gần 4 năm qua đang diễn ra ở Mỹ. Theo nhận định của giới phân tích, không gian linh hoạt đối với “giới hạn đỏ” của Nga vốn đã rất hạn chế, và hiện nay còn thu hẹp hơn nữa. Chính vì vậy, hành động của Ukraine đang làm gia tăng khác biệt giữa các bên liên quan, khiến triển vọng hòa bình trở nên xa vời hơn so với trước đây.
Tiến trình đàm phán hòa bình bước vào giai đoạn quyết định
Cuộc gặp trực tiếp giữa Tổng thống Mỹ Donald Trump và Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky tại khu nghỉ dưỡng Mar-a-Lago ở Florida ngày 28/12 diễn ra với mục tiêu đạt được sự đồng thuận về một kế hoạch hòa bình sửa đổi gồm 20 điểm nhằm chấm dứt chiến tranh kéo dài gần bốn năm ở Ukraine. Sau hơn ba giờ đàm phán, hai nhà lãnh đạo đã đưa ra những tuyên bố lạc quan, cho rằng 95% vấn đề đã được giải quyết và hòa bình đã ở rất gần. Tuy nhiên, việc cả hai nhà lãnh đạo không công bố bất kỳ đột phá lớn nào cho thấy rõ các thách thức còn tồn tại trong nỗ lực đưa chiến tranh đến hồi kết.
Trong không gian thân thiện ở Mar-a-Lago, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã tiếp đón người đồng cấp Ukraine Volodymyr Zelensky với kỳ vọng đạt được sự đồng thuận nhằm chấm dứt cuộc xung đột dai dẳng ở Ukraine.
Ngay từ khi bắt tay Tổng thống Zelensky trên bậc thềm ở Mar-a-Lago, Tổng thống Trump đã khẳng định ông không đặt ra một “hạn chót” nào cho việc chấm dứt xung đột. Tuy nhiên, ông cũng cho rằng đây là thời điểm mà các cuộc đàm phán có thể đạt được tiến triển thật sự, đặc biệt khi lực lượng đàm phán do đặc phái viên Steve Witkoff và ông Jared Kushner dẫn dắt đang tích cực làm việc.
Đáng chú ý, trước khi tiếp đón ông Zelensky, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã chủ động điện đàm với Tổng thống Nga Vladimir Putin. Đây là cuộc liên lạc đầu tiên giữa hai nhà lãnh đạo sau hơn hai tháng rưỡi, kéo dài khoảng 1 giờ 15 phút, và là cuộc điện đàm thứ chín kể từ đầu năm. Ông Trump gọi cuộc trao đổi này là “tốt và rất hiệu quả”, đồng thời khẳng định Mỹ sẽ tiếp tục tuân thủ các thỏa thuận đã đạt được tại Anchorage, Alaska hồi tháng 8.
Lần này, cuộc điện đàm với Tổng thống Nga dường như không làm lu mờ cuộc gặp giữa ông Trump và ông Zelensky khi phần lớn các điều khoản trong kế hoạch hòa bình dường như đã đạt được đồng thuận. Trong cuộc họp báo sau hội đàm, Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố rằng, thế giới sẽ biết chắc chắn liệu cuộc xung đột có kết thúc hay không trong vòng “vài tuần tới”.
“Chúng tôi đã tiến rất gần tới thỏa thuận, có người nói là 95%. Tôi không biết tỷ lệ phần trăm chính xác là bao nhiêu, nhưng chúng tôi đã đạt được rất nhiều tiến bộ trong việc chấm dứt cuộc xung đột này”.
Đây được cho là một đánh giá đầy tự tin mang dấu ấn của Tổng thống Trump đối với cuộc xung đột đã kéo dài gần bốn năm với hàng loạt hoạt động ngoại giao, biện pháp trừng phạt và các toan tính trên chiến trường. Tuy nhiên, nhà lãnh đạo Mỹ cũng thừa nhận vẫn còn “một hoặc hai vấn đề rất gai góc”, đặc biệt liên quan tới số phận vùng Donbass, đồng thời cảnh báo những yếu tố bất ngờ có thể phát sinh và làm chệch hướng tiến trình đàm phán.
Về phía Ukraine, Tổng thống Volodymyr Zelensky nhấn mạnh vấn đề lãnh thổ vẫn là thách thức lớn nhất trong tiến trình đàm phán, đồng thời khẳng định quyền quyết định cuối cùng thuộc về người dân Ukraine. Ông cho biết hai bên đã thảo luận toàn diện kế hoạch hòa bình 20 điểm, trong đó đạt được sự đồng thuận cao về các bảo đảm an ninh và khía cạnh quân sự.
“Chúng tôi đã thảo luận tất cả các khía cạnh của khuôn khổ hòa bình và đạt được những thành tựu lớn. Kế hoạch hòa bình 20 điểm đã đạt khoảng 90% đồng thuận, và các bảo đảm an ninh giữa Mỹ và Ukraine đạt được sự nhất trí cao. Các nhóm của chúng tôi sẽ tiếp tục làm việc trong những tuần tới để hoàn tất các vấn đề còn lại”.
Cuộc gặp giữa Tổng thống Trump và Tổng thống Zelensky được xem là một phần của tiến trình ngoại giao rộng hơn mà Nga đang theo dõi sát sao. Theo các chuyên gia quan hệ quốc tế, cuộc gặp giữa Tổng thống Trump và Tổng thống Zelensky tại Florida mang ý nghĩa tạo đà chính trị hơn là một bước ngoặt thực chất.
“Tính đến thời điểm hiện tại, theo tôi thấy, kết quả chính chủ yếu là kết quả về mặt truyền thông. Về cơ bản, cuộc gặp cho thấy ông Zelensky vẫn giữ mối quan hệ tốt với ông Trump. Họ vẫn ở bên nhau, vẫn nói chuyện với nhau, họ muốn thể hiện rằng nền ngoại giao Ukraine đang hiện diện, có vai trò quan trọng và đang tham gia vào các hoạt động”.
Việc cuộc gặp tại Mar-a-Lago không tạo ra bước ngoặt lớn phản ánh một thực tế rõ ràng rằng: Hòa bình vẫn ở phía trước, và con đường tới đó còn đầy chông gai. Các bên liên quan, từ Kiev, Washington đến Moscow, sẽ tiếp tục đối mặt với những quyết định khó khăn trong những tuần tới, khi tiến trình đàm phán hòa bình bước sang một giai đoạn quan trọng mới.
Những “nút thắt” và sự suy giảm vị thế của Kiev
Cuộc gặp giữa hai nhà lãnh đạo Mỹ, Ukraine tại Florida là một phần trong những nỗ lực ngoại giao con thoi được các bên tiến hành nhằm tìm lối thoát cho cuộc xung đột ở Ukraine. Trong nhận định mới nhất, Tổng thống Mỹ Donald Trump cho rằng, còn 5% các vấn đề cần phải giải quyết. Tuy nhiên, con số tưởng chừng nhỏ bé này lại chứa đựng những yếu tố dễ gây bùng nổ nhất, có thể quyết định thành, bại của tiến trình đàm phán, cũng như việc cuộc xung đột chấm dứt hay tiếp tục kéo dài vô thời hạn.
Những “nút thắt” trong tiến trình đàm phán chấm dứt xung đột Ukraine hiện nay chủ yếu liên quan tới số phận của nhà máy điện hạt nhân Zaporizhzhia và câu chuyện nhượng bộ lãnh thổ. Điều này đã được Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky thừa nhận trong cuộc họp báo chung với Tổng thống Mỹ Donald Trump ở Florida.
“Hai câu hỏi vẫn còn bỏ ngỏ. Đó là vấn đề về nhà máy điện hạt nhân Zaporizhzhia - cách thức vận hành của nó, và vấn đề về lãnh thổ. Đây là hai câu hỏi vẫn còn bỏ ngỏ trong văn kiện 20 điểm”.
Theo Tổng thống Mỹ, Ukraine có thể giải quyết vấn đề nhượng đất ngay lúc này, trong bối cảnh Nga đang giành nhiều lợi thế trên tiền tuyến và có thể tiến thêm về phía các vùng lãnh thổ khác.
“Một số phần đất đã bị phía Nga giành quyền kiểm soát, một số phần đất có thể đang chờ mở rộng. Và Ukraine có lợi hơn khi đạt được thỏa thuận ngay bây giờ”.
Trước đó, một đề xuất do Nga và Mỹ soạn thảo đã yêu cầu quân đội Ukraine rút khỏi các khu vực ở Donetsk và biến nơi đây thành vùng phi quân sự trung lập. Kiev đã bác bỏ phương án này với lập luận rằng họ không thể đơn phương nhường lại những vùng đất mà Moscow chưa giành được quyền kiểm soát trên thực địa.
Phương án thỏa hiệp mà ông Zelensky đưa ra dựa trên ý tưởng thiết lập vùng phi quân sự tại Donetsk, nhưng mở rộng quy mô: không chỉ bao gồm các khu vực Ukraine rút đi mà cả những khu vực Nga đang kiểm soát và phải rút quân. Một “vùng đệm” dưới sự giám sát của lực lượng quốc tế sẽ ngăn cách hai bên. Tổng thống Ukraine cũng đề cập đến một vùng phi quân sự thứ 2 gần Nhà máy điện hạt nhân Zaporizhzhia, nhà máy lớn nhất châu Âu, hiện đang do Nga kiểm soát.
Đề xuất này cũng bộc lộ những khoảng cách sâu sắc giữa Ukraine và Nga và đến nay, Điện Kremlin vẫn chưa cho thấy bất kỳ dấu hiệu nào về việc chấp nhận một giải pháp thấp hơn mức kiểm soát hoàn toàn khu vực này.
Phát biểu trước các quan chức quốc phòng hôm 29/12, Tổng thống Nga Vladimir Putin khẳng định Moscow sẽ kiểm soát các vùng lãnh thổ lịch sử bằng mọi biện pháp, từ quân sự đến ngoại giao.
“Tất cả chúng ta đều hiểu rằng giải phóng Sieversk và các hoạt động hiệu quả ở Kostyantynivka sẽ tạo điều kiện cho lực lượng của chúng ta tiến công xa hơn, nắm giữ toàn bộ tuyến phòng thủ để giải phóng hoàn toàn vùng Donbas”.
Áp lực đối với Kiev càng gia tăng khi tình hình trên chiến trường tiếp tục bất lợi. Nga tuyên bố giành thêm quyền kiểm soát tại một số khu vực chiến lược ở Donetsk và Zaporizhzhia, củng cố thế chủ động quân sự. Tổng thống Putin nhấn mạnh rằng trong bối cảnh này, Moscow không có động lực nhượng bộ nếu Ukraine không sẵn sàng tìm kiếm hòa bình, đồng thời khẳng định Nga có đủ khả năng giải quyết các mục tiêu của mình bằng biện pháp quân sự nếu cần thiết.
Các nhà phân tích cho rằng sự chênh lệch ngày càng lớn về vị thế trên thực địa đang tác động trực tiếp đến tiến trình đàm phán. Theo một số ý kiến, Tổng thống Trump, với mục tiêu nhanh chóng đạt được một thỏa thuận hòa bình mang dấu ấn cá nhân, có thể sẽ gia tăng áp lực lên Ukraine. Điều này có thể bao gồm việc yêu cầu Kiev chấp nhận những nhượng bộ khó khăn hoặc đối mặt với nguy cơ suy giảm hơn nữa về hỗ trợ chính trị và quân sự.
Trong bối cảnh đó, Tổng thống Zelensky đã để ngỏ khả năng đưa thỏa thuận hòa bình ra trưng cầu dân ý hoặc bỏ phiếu tại quốc hội, coi đây là cách để hợp thức hóa các quyết định nhạy cảm. Tuy nhiên, các cuộc thăm dò dư luận cho thấy xã hội Ukraine vẫn chia rẽ sâu sắc, và khả năng bác bỏ một thỏa thuận có yếu tố nhượng bộ lãnh thổ là không nhỏ.
Một điểm tranh luận khác là tương lai của nhà máy điện hạt nhân Zaporizhzhia. Mỹ và Ukraine đã thảo luận khả năng kiểm soát chung cơ sở này dưới sự giám sát quốc tế, trong khi Nga khẳng định không tấn công vào nhà máy và bày tỏ sẵn sàng hợp tác để khôi phục hoạt động. Mặc dù vậy, vấn đề này vẫn mang tính kỹ thuật cao và khó có thể trở thành điểm đột phá trong ngắn hạn.
Cuộc gặp giữa hai nhà lãnh đạo Mỹ - Ukraine tại Florida là minh chứng cho thấy mức độ tiếp xúc ngoại giao dày đặc chưa từng có giữa Mỹ, Nga, Ukraine và châu Âu. Giới quan sát cho rằng những tuần tới sẽ là phép thử quan trọng đối với nỗ lực ngoại giao của Mỹ. Nếu các cuộc tiếp xúc được mở rộng thành một khuôn khổ đàm phán đa phương, với sự tham gia đầy đủ của Nga và châu Âu, triển vọng hòa bình có thể trở nên rõ nét hơn.
Ngược lại, bất đồng về lãnh thổ và an ninh có thể tiếp tục đẩy tiến trình này vào thế giằng co kéo dài. Bên cạnh đó, dù bất kỳ thỏa thuận nào đạt được, thì tính bền vững của nó sẽ phụ thuộc vào sự cân bằng được giữa yêu cầu chấm dứt xung đột, bảo đảm an ninh khu vực và những hệ quả chính trị-chiến lược đối với Ukraine, Nga và trật tự an ninh châu Âu.
Gần 4 năm kể từ khi cuộc xung đột Nga - Ukraine bùng nổ, trong bối cảnh chiến trường vẫn ở thế bế tắc và chưa bên nào giành được thắng lợi quân sự quyết định, các bên đang đẩy mạnh nỗ lực ngoại giao. Tổng thống Trump đang nỗ lực thúc đẩy một thỏa thuận mà ông cho là có thể chấp nhận được với Ukraine vào lúc này, nhất là khi vị thế của Kiev có nguy cơ tiếp tục xấu đi, dẫn đến việc phải ký kết các điều khoản bất lợi hơn nữa với Moscow trong tương lai.
Tuy nhiên, những nỗ lực bền bỉ nhằm tìm kiếm một giải pháp chính trị đang đứng trước nguy cơ “xôi hỏng bỏng không” sau cuộc tấn công công mới nhất của Ukraine nhằm vào dinh thự của Tổng thống Nga.