EU chạy đua quân sự

Chiến lược tái vũ trang châu Âu

Liên minh châu Âu vừa công bố một chiến lược mới nhằm phá vỡ sự phụ thuộc vào Mỹ về an ninh, tập trung vào việc mua thêm thiết bị quốc phòng ở châu Âu. Chiến lược an ninh mới được Ủy ban châu Âu công bố có tên gọi là "Sẵn sàng 2030".

Tháng trước, chính quyền của Tổng thống Trump đã ám chỉ rằng Mỹ đang đặt ưu tiên về an ninh ở nơi khác, cụ thể là ở biên giới của chính họ và ở châu Á, vì vậy mà người châu Âu sẽ phải tự lo cho bản thân và Ukraine trong tương lai.

Liên minh châu Âu đã có kế hoạch tăng mạnh chi tiêu quốc phòng - nhưng một số nhà lãnh đạo muốn tăng chi tiêu hơn nữa, trong bối cảnh căng thẳng địa chính trị gia tăng. Đầu tháng này, Ủy ban châu Âu đã đề xuất các biện pháp để có thêm khoảng 800 tỷ euro chi tiêu quốc phòng.

Theo chiến lược tái vũ trang châu Âu, các quốc gia thành viên sẽ được khuyến khích mua phần lớn thiết bị quân sự của họ ở châu Âu, chủ yếu làm việc với các nhà cung cấp châu Âu - trong một số trường hợp, EU sẽ hỗ trợ để giảm giá và đẩy nhanh đơn đặt hàng. Các quốc gia thành viên chỉ nên mua thiết bị từ nước ngoài nếu có lý do chính đáng liên quan đến chi phí, hiệu suất hoặc sự chậm trễ của nhà cung cấp trong khối.

Trong những năm gần đây, 27 quốc gia EU đã đặt mua khoảng hai phần ba đơn đặt hàng của họ với các công ty quốc phòng Mỹ. Theo chiến lược mới, để đủ điều kiện nhận các khoản vay mới, họ sẽ phải mua ít nhất 65% thiết bị từ các nhà cung cấp ở EU, Na Uy hoặc Ukraine.

Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen cho rằng, cấu trúc an ninh mà EU dựa vào không còn có thể được coi là điều hiển nhiên nữa. Các nước thành viên phải phải mua nhiều hàng hóa châu Âu hơn. Bởi vì điều đó sẽ thúc đẩy sản xuất công nghiệp, công nghệ và quốc phòng của châu Âu, kích thích sự đổi mới, tạo ra một thị trường thiết bị quốc phòng trên toàn EU.

Chiến lược này giống với chương trình RepowerEU mà Ủy ban đề xuất vào năm 2022 để giảm phụ thuộc khí đốt tự nhiên của Nga, sau khi Nga bắt đầu chiến dịch quân sự ở Ukraine. Nhờ đó, EU đã giảm sự phụ thuộc vào lượng khí đốt nhập khẩu từ Nga từ 45% vào năm 2021 xuống còn 15% vào năm 2023.

Kế hoạch mua chung sẽ ưu tiên hệ thống phòng không và tên lửa, pháo binh, đạn dược, máy bay không người lái, thiết bị sử dụng trong chiến tranh mạng và điện tử và "các yếu tố hỗ trợ chiến lược" như tiếp nhiên liệu trên không và các cơ sở an ninh biên giới trên bộ.

Châu Âu đầu tư đáng kể vào quốc phòng từ năm 2014 và đã tăng tốc nhanh kể từ tháng 2/2022. Theo ước tính của NATO cho năm 2024, chi tiêu quốc phòng các quốc gia thành viên EU và các đồng minh NATO châu Âu đã tăng thêm 150 tỷ euro mỗi năm so với năm 2014. Xu hướng này có vẻ ổn định mặc dù có sự khác biệt đáng kể giữa các quốc gia châu Âu.

EU đã chuyển mình thành một thế lực quốc phòng, huy động nguồn lực để đào tạo và trang bị cho lực lượng Ukraine, đồng thời hỗ trợ nghiên cứu và phát triển năng lực quốc phòng của châu Âu. Những tuyên bố mới về nền kinh tế chiến tranh châu Âu không dễ thực hiện được, vì quá trình ra quyết định chậm chạp theo truyền thống của EU và các chu kỳ ngân sách phức tạp.

Pháp thúc đẩy công nghiệp quốc phòng

Các chuyên gia đã chỉ ra những khoảng cách đáng kể của châu Âu trong các lĩnh vực như các cuộc tấn công quân sự tầm xa, phòng không, tác chiến điện tử và khả năng tình báo. Châu Âu gấp rút khắc phục các điểm yếu về quốc phòng của mình. Tuy nhiên, để đạt được mục tiêu này sẽ đòi hỏi chi tiêu quân sự cao hơn nhiều. Tổng thống Pháp Emmanuel Macron trước đây đã đề xuất tăng ngân sách quốc phòng của Pháp lên 5% GDP, vượt xa mục tiêu 2% của NATO dành cho các quốc gia thành viên.

Việc thu hẹp khoảng cách này sẽ đặt ra những thách thức kinh tế lớn cho các quốc gia châu Âu, có khả năng gây ra thêm chia rẽ trong nội bộ châu Âu. Tuy nhiên, Pháp cũng nhìn nhận đây là cơ hội để phát triển kinh tế. Ngành công nghiệp quốc phòng của Pháp đang bắt đầu tăng tốc hơn ba năm sau khi chiến tranh nổ ra ở Ukraine và khi Liên minh châu Âu tìm cách xây dựng quyền tự chủ chiến lược của mình. Pháp đã đi đầu trong các nỗ lực giải quyết những điểm yếu này, thúc đẩy khả năng tự chủ quốc phòng lớn hơn của châu Âu trong 7 năm qua. Việc ưu đãi dành cho các công ty châu Âu cũng nhằm lấy lòng Pháp, một trong những nhà sản xuất vũ khí hàng đầu châu Âu.

Ngân sách quốc phòng của Pháp dự kiến sẽ tăng từ 50,5 tỷ euro trong năm nay lên 67,5 tỷ euro vào năm 2030. Tổng thống Emmanuel Macron đã nhiều lần nhấn mạnh rằng, toàn bộ ngành này kỳ vọng gia tăng "đáng kể" trong các đơn đặt hàng công - tin đáng mừng cho các nhà sản xuất quốc phòng của Pháp, mặc dù nguồn tài trợ vẫn chưa được giải quyết.

Sự gia tăng chi tiêu cho quốc phòng cũng sẽ đẩy nhanh quá trình chuyển đổi các ngành đang gặp khó khăn như ngành công nghiệp ô tô. Đối mặt với nguy cơ phá sản, Fonderie de Bretagne - một xưởng đúc ở vùng Lorient chuyên sản xuất phụ tùng cho Renault sẽ được tập đoàn Europlasma của Pháp tiếp quản. Công ty này có kế hoạch sản xuất 24.000 vỏ kim loại cho đạn pháo tại địa điểm này mỗi ngày.

Ngành công nghiệp quốc phòng của Pháp cũng có thể dựa vào xuất khẩu, đạt 18 tỷ euro vào năm 2024 - kết quả tốt nhất ngoại trừ năm 2022. Với các cuộc xung đột gia tăng trên toàn thế giới và căng thẳng gia tăng với Mỹ, những người mua mới có thể được khuyến khích đầu tư vào thiết bị quân sự của Pháp.

Doanh số bán máy bay chiến đấu Rafale, tàu ngầm, máy bay không người lái, tên lửa và pháo tự hành Caesar tất nhiên mang lại lợi ích cho các nhà sản xuất lớn như Dassault Aviation, Safran và Thales, tất cả đều đạt được lợi nhuận lớn vào năm 2024.

Chính phủ Pháp đặt mục tiêu huy động 5 tỷ euro từ nguồn tài trợ công và tư để hỗ trợ các công ty quốc phòng đang thiếu vốn, trong bối cảnh Tổng thống Emmanuel Macron kêu gọi tăng cường năng lực quốc phòng nhằm đối phó với các mối đe dọa an ninh.

Theo kế hoạch, các nhà đầu tư công sẽ đóng góp 1,7 tỷ euro, kết hợp với đầu tư tư nhân để huy động tổng cộng 5 tỷ euro nhằm tăng cường tài chính cho ngành. Hiện tại, chi tiêu quốc phòng của Pháp chiếm 2% GDP, nhưng Tổng thống Macron đặt mục tiêu nâng dần lên 3 - 3,5% trong thời gian tới. Tuy nhiên, kế hoạch này gặp thách thức do căng thẳng tài chính công.

Giảm phụ thuộc vào Mỹ

Ủy ban châu Âu đã đệ trình các đề xuất để EU chuyển sang "nền kinh tế chiến tranh" - trong đó các cấu trúc kinh tế quốc gia được tái định hình để ưu tiên củng cố cơ sở công nghiệp quốc phòng châu Âu và giải quyết tình trạng thiếu hụt quân sự. Các nhà sản xuất vũ khí Mỹ đang bị loại khỏi kế hoạch chi tiêu quốc phòng mới khổng lồ của Liên minh châu Âu. Vương quốc Anh tạm thời cũng bị loại.

Máy bay chiến đấu thế hệ thứ 5 F-35 là một ví dụ điển hình. F-35 được thiết kế để sử dụng vũ khí do Mỹ sản xuất việc điều chỉnh máy bay để dựa vào phần mềm và vũ khí của châu Âu là không thực tế trong ngắn hạn. Nhiều quốc gia châu Âu đã mua máy bay này kể từ khi cuộc xung đột Ukraine bắt đầu. Tất cả đều phụ thuộc rất nhiều vào chính phủ Mỹ và công ty quốc phòng Mỹ Lockheed Martin để cập nhật phần mềm, làm dấy lên mối lo ngại về chủ quyền.

Pháp đã thúc đẩy cách tiếp cận "mua hàng châu Âu", nhưng các quốc gia như Ba Lan và Hà Lan muốn mua thiết bị của Mỹ. Các quốc gia EU cũng được khuyến khích tăng cường quan hệ an ninh với các đồng minh NATO không phải là thành viên của EU, bao gồm Anh, Canada, Na Uy, Australia, Nhật Bản, Hàn Quốc và Ấn Độ.

Khi Ủy ban châu Âu công bố kế hoạch huy động 800 tỷ euro cho quốc phòng thông qua các khoản vay và nợ, ông Jacques, đại biểu Quốc hội Pháp cho rằng các công ty quốc phòng Pháp cần phối hợp ở cấp độ châu lục, bởi việc phối hợp sản xuất vũ khí mới ở cấp độ châu lục sẽ giúp phát triển ngành công nghiệp của Pháp. Hiện tại, cơ sở công nghiệp và công nghệ quốc phòng châu Âu chiếm 33% lượng xuất khẩu vũ khí toàn cầu, tính cả các công ty Mỹ sản xuất tại lục địa này. Chiến lược này cũng nêu rõ rằng mặc dù Mỹ vẫn là đồng minh quan trọng của phương Tây, cho dù Mỹ tin rằng mình đã cam kết quá mức với châu Âu và cần phải tái cân bằng, làm giảm vai trò lịch sử trong việc bảo đảm an ninh cho châu Âu. Andrius Kubilius, ủy viên quốc phòng đầu tiên và mới được bổ nhiệm của EU, cho rằng "450 triệu công dân Liên minh châu Âu không nên chờ đợi 340 triệu người Mỹ bảo vệ mình".

Kế hoạch của EU dành cho Ukraine

Trong các kết luận được thông qua tại hội nghị thượng đỉnh ở Brussels, các nguyên thủ quốc gia và chính phủ đã tái khẳng định cam kết tiếp tục cung cấp vũ khí và đạn dược để giúp lực lượng vũ trang Ukraine trong cuộc xung đột với Nga. Các nhà lãnh đạo Liên minh châu Âu khẳng định sẽ tiếp tục hỗ trợ Ukraine, nhưng trước mắt chưa tán thành lời kêu gọi của Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky về việc cung cấp ít nhất 5 tỷ euro để mua đạn pháo.

Trong bản kế hoạch quốc phòng được công bố hôm thứ Tư (19/3), Ủy ban châu Âu đã nêu rõ kế hoạch đáp ứng nhu cầu an ninh của Ukraine, với nguồn tiền của EU giúp củng cố ngành công nghiệp quốc phòng của nước này, chuyên sản xuất vũ khí và đạn dược với giá rẻ hơn và gần chiến trường hơn.

Trọng tâm chiến lược của EU là cam kết cung cấp hệ thống phòng không và tên lửa bao gồm đầu đạn chính xác tầm xa. Theo đó, các quốc gia sẽ cùng nhau mua thiết bị và hỗ trợ tài chính cho nỗ lực của Ukraine để sở hữu được các vũ khí này.

Máy bay không người lái là một lợi thế lớn trên chiến trường và EU có ý định hỗ trợ Ukraine mua sắm UAV và giúp nước này xây dựng năng lực sản xuất của riêng mình, bao gồm thông qua các liên doanh giữa các ngành công nghiệp châu Âu và Ukraine.

Một mục tiêu khác là cung cấp ít nhất hai triệu viên đạn pháo cỡ lớn mỗi năm và tiếp tục nỗ lực đào tạo cho hơn 75.000 quân nhân Ukraine. Đổi lại, quân đội châu Âu sẽ học hỏi từ kinh nghiệm tiền tuyến của Ukraine.

Ukraine cũng có thể tham gia vào chương trình không gian của EU, có quyền truy cập vào các dịch vụ do chính phủ quốc gia cung cấp trong lĩnh vực định vị toàn cầu, dẫn đường, giám sát và truyền thông.

Về mặt tài chính, và ngoài số tiền ước tính 138 tỷ euro (150 tỷ đô la) đã được cung cấp cho Ukraine, chính phủ ở Kyiv sẽ được đảm bảo các khoản vay giá rẻ cho mục đích quốc phòng từ một quỹ mới trị giá 150 tỷ euro (162 tỷ đô la).

Các kết luận về Ukraine đã được 26 nhà lãnh đạo tán nhưng Thủ tướng Hungary Viktor Orban một lần nữa từ chối tham gia. Những tuần gần đây, Thủ tướng Hungary chỉ trích chính sách của EU đối với Ukraine, cho rằng những quyết định của Tổng thống Trump đã khiến chính sách này trở nên lỗi thời.

Những kế hoạch của Liên minh châu Âu về phòng thủ cũng như viện trợ của Ukraine có thể rất nhiều tham vọng, nhưng Thủ tướng Hungary Victor Orban chỉ ra một thực tế rằng, EU không có đủ thực lực để thực hiện. Ông Orban nhấn mạnh, cuộc xung đột đã gây thiệt hại cho nền kinh tế của các thành viên EU, nên khối hầu như không còn tiền để thực hiện những kế hoạch mà họ vẽ ra. Thay vào đó, ông kêu gọi Brussels ủng hộ nỗ lực của Tổng thống Mỹ Donald Trump nhằm làm trung gian hòa bình giữa Nga và Ukraine.