Israel tái tấn công Gaza, triển vọng hòa bình sụp đổ

Thỏa thuận ngừng bắn ban đầu bị phá vỡ như thế nào?

Ngày 18/3, quân đội Israel đã tiến hành một cuộc không kích quy mô lớn vào Dải Gaza, khiến hơn 400 người thiệt mạng và khoảng 1.000 người bị thương, trong đó phần lớn là phụ nữ và trẻ em.

Quân đội Israel ngày 19/3 tiếp tục tiến hành "các hoạt động trên bộ có mục tiêu" ở Gaza, nhằm mở rộng quyền kiểm soát của Israel đối với Hành lang Netzarim, nơi chia đôi Gaza và tạo ra một vùng đệm một phần giữa miền Bắc và miền Nam Gaza.

Những diễn biến này xảy ra sau khi giai đoạn một của thỏa thuận ngừng bắn ba giai đoạn giữa Israel với Hamas có hiệu lực hồi tháng 1 kết thúc hôm 1/3.

Đáng lẽ Israel và Hamas đã bắt đầu giai đoạn hai của thỏa thuận từ ngày 2/3, trong đó sẽ chấm dứt chiến tranh vĩnh viễn, Israel rút hoàn toàn khỏi Dải Gaza và thả các tù nhân Palestine cấp cao để đối lấy tất cả các con tin Israel còn sống do Hamas giam giữ.

Tuy nhiên, Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu đã từ chối tham gia đàm phán giai đoạn hai. Thay vào đó, Israel muốn gia hạn giai đoạn một của thỏa thuận theo đề xuất của Mỹ, yêu cầu Hamas trả tự do cho một nửa số con tin, cả còn sống và đã thiệt mạng, trong khi vẫn không rút quân khỏi Gaza.

Phía Hamas từ chối gia hạn thỏa thuận giai đoạn một, đồng thời cáo buộc Israel phá hoại thỏa thuận ban đầu.

Để gây sức ép buộc Hamas chấp nhận đề xuất mới, chính phủ của Thủ tướng Netanyahu đã chặn mọi hoạt động viện trợ vào Gaza kể từ ngày 2/3, đồng thời tăng cường các cuộc không kích quân sự ở Gaza.

Thủ tướng Israel Netanyahu cho biết, Israel mở lại các cuộc tấn công vào Hamas là do cuộc đàm phán ngừng bắn đã đi vào bế tắc và Hamas đã nhiều lần từ chối thả con tin theo đề xuất của Mỹ.

Bộ trưởng Ngoại giao Israel Gideon Saar cũng cho biết các cuộc không kích "sẽ không chỉ kéo dài một ngày". Ông cũng cho biết vì Hamas không chấp nhận đề xuất gia hạn nên Israel "không còn lựa chọn nào khác" ngoài việc tấn công Hamas một lần nữa.

Người phát ngôn quân đội Israel cho biết, cuộc không kích này chỉ là sự khởi đầu và Israel sẽ tiếp tục tấn công cho đến khi đạt được mục tiêu tiêu diệt Hamas và giải cứu toàn bộ con tin. Israel đã lên nhiều kịch bản khác nhau cho chiến dịch tấn công vào miền Trung và miền Nam Gaza.

Quân đội Israel ngày 19/3 cảnh báo về các khu vực chiến sự nguy hiểm ở Gaza, đồng thời khuyến cáo người dân nhanh chóng sơ tán khỏi những vùng này đến những nơi trú ẩn an toàn ở phía Tây của Gaza và thành phố Khan Younis ở phía Nam.

Phản ứng lại, lực lượng Hamas cho biết các cuộc không kích của Israel và hoạt động trên bộ vào Hành lang Netzarim là vi phạm mới và nguy hiểm đối với thỏa thuận ngừng bắn đã có từ hai tháng trước. Hamas cáo buộc Israel một lần nữa "xâm lược" dân thường Palestine ở Gaza. Trong một tuyên bố, Hamas lên án hành động leo thang “vô cớ" của quân đội Israel, cho biết động thái này sẽ gây nguy hiểm cho số phận của các con tin hiện đang bị giam giữ tại Gaza.

Các nước Đức, Pháp lên tiếng phản đối cuộc tấn công của Israel, và kêu gọi lập tức chấm dứt các hành động thù địch.

Tại phiên họp Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc, Mỹ đứng về phía Israel, cáo buộc Hamas là nguyên nhân khiến xung đột tái diễn. Trong khi đó, Nga và Trung Quốc nhấn mạnh đến tình hình nhân đạo tồi tệ tại Gaza, kêu gọi Israel khôi phục tiếp cận viện trợ. Liên hợp quốc cũng thúc giục các bên ngừng bắn để bảo vệ dân thường và tạo điều kiện cho viện trợ nhân đạo. Ai Cập, Kuwait và Bahrain cũng đều cho rằng, các cuộc tấn công của Israel đe dọa nghiêm trọng đến hòa bình và ổn định khu vực.

Động cơ thực sự đằng sau đợt tấn công mới của Israel?

Không giống như khi bắt đầu tấn công Gaza với mục tiêu giải cứu con tin vào tháng 10/2023, lần này, chiến dịch tấn công Gaza của chính phủ Israel không nhận được sự ủng hộ rộng rãi trong nước. Nhiều người trong phe đối lập và gia đình các con tin đã bày tỏ sự nghi ngờ mạnh mẽ về động cơ của Thủ tướng Netanyahu. Một số ý kiến cho rằng Thủ tướng Netanyahu mở lại chiến dịch tấn công Hamas không chỉ để gây sức ép buộc Hamas thả thêm con tin, mà còn vì mục đích chính trị riêng.

Theo trang tin Aljazeera, có một số lý do tại sao Thủ tướng Netanyahu và chính phủ của ông tái khởi động cuộc chiến ở Gaza.

Lý do chính là Israel được sự hậu thuẫn của chính quyền mới của Mỹ. Mỹ tin rằng mục tiêu chiến tranh của Israel phù hợp với mục tiêu của Mỹ và những mục tiêu này sẽ dẫn đến việc hiện thực hóa tham vọng của Mỹ ở Trung Đông. Nhà Trắng cho biết, họ đã được tham vấn và lên tiếng ủng hộ hành động tấn công lần này của Israel vào Dải Gaza.

Trước đó, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã công khai cảnh báo rằng Hamas phải thả tất cả các con tin Israel bị giam giữ ở Gaza, nếu không "sẽ là địa ngục".

Lý do thứ hai khi ông Netanyahu mở lại cuộc chiến là vì mục tiêu tiêu diệt Hamas. Mục tiêu này sẽ không đạt được nếu Israel tuân thủ thỏa thuận ngừng bắn. "Israel sẽ chiến đấu. Chúng tôi sẽ đưa người dân của mình trở về nhà và chúng tôi sẽ tiêu diệt Hamas. Chúng tôi sẽ không ngừng lại cho đến khi đạt được tất cả các mục tiêu quan trọng này", Thủ tướng Netanyahu phát biểu.

Ông Netanyahu đã bổ nhiệm ông Eyal Zamir làm Tổng tham mưu trưởng Quân đội Israel nhằm đạt được các mục tiêu này. Ông Zamir nhanh chóng thử thách bản thân và quân đội của mình. Ông tuyên bố rằng Hamas có thể bị đánh bại trong vòng hai tháng chỉ thông qua các hoạt động trên bộ, trái ngược với quan điểm của người tiền nhiệm Yoav Gallant, người đã tiến hành một cuộc chiến kéo dài hơn một năm mà không đạt được các mục tiêu do chính phủ Netanyahu đề ra.

Lý do thứ ba là để duy trì quyền lực của thủ tướng. Chính phủ Thủ tướng Netanyahu đang gặp phải những khó khăn nghiêm trọng trong nội bộ đất nước, đó là các cuộc khủng hoảng về luật nghĩa vụ quân sự, tranh cãi về chấm dứt chiến tranh, ngân sách mới và một cuộc khủng hoảng lòng tin của các cựu quan chức đối với ông Netanyahu. Bộ trưởng Tài chính phe cực hữu Bezalel Smotrich đã đe dọa sẽ rời khỏi liên minh chính phủ nếu ông Netanyahu tiến tới giai đoạn hai của lệnh ngừng bắn thay vì khởi động lại cuộc tấn công. Chỉ bằng cách tiếp tục cuộc chiến với Hamas, ông Netanyahu mới có thể đảm bảo sự ủng hộ liên tục của phe cực hữu.

Sau các cuộc không kích, nhà lãnh đạo Israel đã giành lại được một đối tác cực hữu khác là Cựu Bộ trưởng An ninh Quốc gia Itamar Ben-Gvir, người đã rời bỏ đảng liên minh của ông Netanyahu vào tháng 1 vì lệnh ngừng bắn nhưng đã quay trở lại liên minh vào ngày 18/3.

Nhiều cuộc biểu tình nổ ra với quan điểm cho rằng việc tái khởi động cuộc chiến tại Gaza xuất phát từ động cơ cá nhân và đảng phái. Những người biểu tình cho rằng, việc ông Netanyahu sa thải người đứng đầu cơ quan tình báo Shin Bet và sự trở lại của ông Ben-Gvir trong chính phủ liên minh Israel để tái khởi động chiến tranh là quyết định rất sai lầm, đi ngược lại dân chủ.

Điều ông Netanyahu đang mong chờ hiện nay là ông Ben-Gvir và đảng của ông sẽ bỏ phiếu ủng hộ dự toán ngân sách chung của chính phủ vào cuối tháng. Việc giành được sự ủng hộ này sẽ cung cấp thêm động lực cho chính phủ của ông Netanyahu kéo dài thời gian tồn tại trước những thách thức nội bộ.

Triển vọng hòa bình xa vời

Bạo lực bùng phát trở lại khiến cho triển vọng về lệnh ngừng bắn vĩnh viễn giữa Israel và Hamas đứng bên bờ sụp đổ. Không phải đến tận bây giờ người ta mới thấy việc đạt được một lệnh ngừng bắn vĩnh viễn tại Gaza là điều vô cùng khó khăn. Ngay từ khi xung đột bùng phát vào tháng 10/2023, chính phủ Israel đã luôn khẳng định mục tiêu trước sau như một là tiêu diệt hoàn toàn lực lượng Hamas và đảm bảo Dải Gaza không còn là mối đe dọa an ninh với Israel về lâu dài. Trong khi đó, phía Hamas cũng luôn đặt ra điều kiện là Israel phải rút quân hoàn toàn khỏi Dải Gaza. Bất chấp những nỗ lực hòa giải trung gian, sự giằng co giữa hai bên khiến cho việc đạt được thỏa thuận ngừng bắn là điều chưa thể chắc chắn.

Những động thái gần đây cho thấy, Israel chưa sẵn sàng rút quân khỏi Dải Gaza, đặc biệt khi trong nội bộ chính trường Israel, phe chủ chiến vẫn nắm đa số. Với các cuộc không kích gần đây, Israel một lần nữa đã phát đi một tín hiệu rất rõ ràng rằng họ sẽ tiếp tục chiến dịch quân sự cho đến khi Hamas đồng ý gia hạn ngừng bắn hoặc bị tiêu diệt hoàn toàn.

Về phía Hamas, trước mắt, lực lượng này sẽ không chấp nhận gia hạn lệnh ngừng bắn giai đoạn một. Về lâu dài, lực lượng này sẽ duy trì thế giằng co để kéo dài cuộc chiến.

Mặc dù lực lượng này luôn khẳng định kỳ vọng quân đội Israel rút hoàn toàn khỏi Dải Gaza nhưng cũng có ý kiến cho rằng, kéo dài cuộc chiến hiện nay cũng không hẳn là điều bất lợi cho Hamas. Bởi cuộc chiến tiếp tục kéo dài sẽ giúp duy trì vị thế của Hamas trong cộng đồng người Palestine như là một lực lượng tiên phong đối đầu với Israel.

Vì vậy, có thể thấy triển vọng đạt được thỏa thuận ngừng bắn vĩnh viễn trong tương lai gần giữa Israel và Hamas là điều rất khó xảy ra. Tình thế giằng co này còn có thể khiến cục diện Trung Đông tiếp tục diễn biến phức tạp.

Phiến quân Houthi ở Yemen do Iran hậu thuẫn đã lên án các cuộc không kích của Israel vào Gaza, nói rằng "người dân Palestine sẽ không đơn độc trong trận chiến này". Houthi sẽ tiếp tục các cuộc không kích vào tàu thuyền ở Biển Đỏ và Vịnh Aden để thể hiện sự ủng hộ đối với người Palestine, như cách mà lực lượng này vẫn làm kể từ khi xung đột Gaza nổ vào hồi tháng 10/2023.

Trong một động thái khiến cho tình hình khu vực thêm phức tạp, cuối tuần trước, Mỹ đã tiến hành một chiến dịch không kích mới nhằm vào lực lượng Houthi ở Yemen để trả đũa các cuộc tấn công của Houthi vào tàu thuyền của Mỹ. Chiến dịch không kích mới của Mỹ tại Yemen cho thấy rõ Washington sẵn sàng theo đuổi một cách tiếp cận cứng rắn để giải quyết vấn đề tại Trung Đông. Các nhà quan sát cho rằng, Tổng thống Trump đang muốn nhân cơ hội này để thông qua các biện pháp quân sự tái lập lại một trật tự mới tại Trung Đông, trong đó Mỹ và đồng minh là phe chiếm ưu thế.

Tình trạng bạo lực mới ở Gaza cũng có thể làm lung lay lệnh ngừng bắn mà Israel đã đạt được vào tháng 11 với Hezbollah, một đồng minh của Hamas. Lực lượng Hezbollah ở Liban trước đây cũng đã thể hiện sự ủng hộ Hamas và người Palestine bằng cách liên tục nã pháo vào khu vực biên giới Israel – Liban.

Các cuộc tấn công của quân đội Israel vào Gaza lần này nghiêm trọng hơn nhiều so với các cuộc tấn công trước đây. Với việc quân đội Israel cảnh báo đã lên kế hoạch cho nhiều kịch bản tấn công khác nhau, dự báo tình hình tại Gaza tiếp tục phức tạp, đẩy người dân Palestine ở Dải Gaza đối mặt với nguy cơ khủng hoảng nhân đạo. Những động thái này cũng sẽ đẩy khu vực vào một vòng xoáy bạo lực chưa có hồi kết.