ĐÀI PHÁT THANH
& TRUYỀN HÌNH HÀ NỘI

Vào tháng 8, người ta đã nhìn thấy một con sư tử núi nhiều lần rình mò ở vùng ngoại ô New Canaan, Conn. Và không phải lần đầu tiên, một thập kỷ trước, một con sư tử núi con đã tìm đến Connecticut, rình mò cách Black Hills của South Dakota hơn 1.500 dặm trước khi nó bị giết khi cố băng qua đường cao tốc.

Điều đặc biệt trong những sự cố này, đối với Malcolm L. Hunter Jr. - một Giáo sư danh dự về sinh thái học động vật hoang dã tại Đại học Maine, là tính cách tò mò, thích khám phá của những con mèo lớn có màu nâu đỏ.

Ông nói: “Bạn có thể chắc chắn rằng, con sư tử núi mà đã rời khỏi Nam Dakota và cuối cùng bị một chiếc ô tô cán qua ở Connecticut, không phải là một cá thể nhút nhát thích quanh quẩn “ở nhà”.”

Các nhà sinh vật học động vật hoang dã thường nghiên cứu các yếu tố như sự phong phú của con mồi, chất lượng môi trường sống và hành vi để đánh giá vai trò của động vật hoang dã trong các hệ sinh thái cụ thể. Nhưng ngày càng nhiều nhà khoa học chỉ ra một phần quan trọng còn thiếu trong đó, đó là phạm vi đặc điểm tính cách của từng loài động vật, cho dù chúng là gấu xám, sóc hay giun đất. Một số nhà khoa học cho rằng ngay cả vi khuẩn cũng là cá thể có tính cách duy nhất.

Alessio Mortelliti, một chuyên gia về các loài gặm nhấm tại Đại học Maine và là người nhận tài trợ của Quỹ Khoa học Quốc gia cho biết: “Tính cách được tìm thấy trong tất cả các giống loài”.

Năm đặc tính cách phổ biến của động vật là tính bạo dạn, hiếu chiến, thích hoạt động, có xu hướng khám phá và hòa đồng. Để đủ điều kiện, những đặc điểm này cần phải hiện diện “theo thời gian và trong bối cảnh cụ thể”.

Động vật hoang dã “không chỉ là những robot tự động lặp đi lặp lại những gì chúng quen làm”, Tiến sĩ Hunter, đồng tác giả của bài báo kêu gọi các nhà khoa học kết hợp các nghiên cứu như vậy trong lĩnh vực sinh thái học. “Điều quan trọng là phải biết và đánh giá cao rằng tính cách có thể được xem xét là điều kiện để sắp xếp và phân loại động vật.”

Nó không giống như một lứa chó con hoặc đàn mèo con mà ở đó mỗi con vật đều khác nhau. Tuy nhiên, trong tự nhiên, những tính cách đó xuất hiện qua các quá trình sinh tồn tự nhiên của các loài động vật.

Tiến sĩ Hunter đã lưu ý trong bài báo của mình rằng, Charles Darwin đã viết trong cuốn sách cuối cùng của ông: “Sự hình thành của nấm mốc thực vật thông qua hoạt động của giun,” xuất bản năm 1881, đã đề cập đến giun đất, hay nói cách khác, là một loài nhút nhát, gọn gàng và ngăn nắp và thậm chí có thể lười biếng. Một nghiên cứu vào năm 2018 cho thấy giun đất rất khác biệt về cách chúng xoay sở trong hoạt động của mình.

Một điều đặc biệt về tính cách “tồn tại ở nhiều loài là một số cá thể có xu hướng tò mò hơn, thích khám phá hơn, sẵn sàng thò cổ ra hơn”, Tiến sĩ Hunter nói thêm. “Chà, tôi đoán là một con giun đất không thực sự có cổ” anh ta hài hước nói.

Theo một số chuyên gia, hiểu được tính cách động vật sẽ vẽ nên bức tranh toàn cảnh hơn về thế giới tự nhiên. Điều đó có nghĩa chúng ta phải đào sâu vào sự khác biệt của từng cá thể, sâu hơn nhiều so với sinh thái học hành vi. Nó đóng vai trò quan trọng trong mọi khía cạnh cuộc sống của chúng, cho dù nó liên quan đến giao phối hay tái tạo rừng.

Tiến sĩ Michael Goldstein, giáo sư tâm lý học tại Đại học Cornell, người nghiên cứu tầm quan trọng xã hội của tiếng bi bô ở trẻ sơ sinh, chim và người, đã đặt 48 con chim sẻ vằn vào lồng để xem các kiểu tính cách khác nhau trong quá trình tìm bạn đời và điều đó ảnh hưởng như thế nào đến việc nuôi dạy con cái. “Hóa ra chúng ghép đôi bằng cách thăm dò,” anh nói. “Những con đực không quá thích khám phá và những con cái ít khám phá đã gặp nhau, còn những con đực hay tò mò khám phá và những con cái thích khám phá gặp nhau”.

Mặc dù ý tưởng về giun đất hoặc vi khuẩn có tính cách có vẻ hơi xa nhưng rõ ràng là các loài động vật bậc cao hơn, bao gồm chó sói, gấu, cá heo, cá voi và nhiều loài chim, có tích cách rất phát triển, phản ánh các đặc điểm giống với của con người.

Lấy trường hợp của loài gấu xám Giefer nổi tiếng, với khả năng xông vào và xâm nhập lãnh thổ. Trong những năm 1980, một con gấu lớn, nặng hơn 500 pound, đã đập vỡ cửa sổ hoặc cửa ra vào trong các cabin nghỉ mát không có người ở dọc theo nhánh phía bắc của sông Flathead, gần Vườn quốc gia Glacier ở Montana; sau đó tự kiếm bột, đường, hoặc bất kỳ thức ăn nào đã bị bỏ lại. Con gấu đã lục soát khoảng hai chục cabin.

Chris Servheen, một nhà sinh vật học Động vật hoang dã và Cá ở Mỹ đã nghỉ hưu, người đã cố gắng bắt con gấu, cho biết: “Con gấu đó khôn lanh một cách đáng kinh ngạc. Nó sẽ không mắc bẫy và chúng tôi chưa thể tìm ra nó trong thời gian ngắn. Con gấu như một bóng ma. Chúng tôi đã thử mọi cách để bắt con gấu này và thật sự không thể bắt được”.

Con gấu xám Giefer cuối cùng đã bị giết bởi một thợ săn ở British Columbia.

Trong một bầy sói, sự gắn kết bầy đàn phụ thuộc vào con cái. Một “nhà lãnh đạo” mạnh mẽ trong xã hội mẫu hệ này sẽ chèn ép và phạt những con sói mắc sai lầm, nhưng những nhà lãnh đạo ít hiền lành hơn thì không. Và khi một con cái chết, bầy đàn thường có thể tan rã.

Các nhà khoa học cho biết: Tính cách đóng một vai trò quan trọng trong sự phát triển của hệ sinh thái và việc loại bỏ một loại cá thể có thể ảnh hưởng đến sự tiến hóa. Một con gấu xám hoặc báo sư tử có thể giúp một quần thể thích nghi với địa hình và hoàn cảnh mới - điều đặc biệt quan trọng khi xảy ra biến đổi khí hậu, buộc một số loài phải thích nghi để có điều kiện sống phù hợp hơn.

Tính cách của động vật cũng có thể ảnh hưởng sâu sắc đến sinh thái học.

Ví dụ, loài gặm nhấm đóng một vai trò quan trọng trong việc tái tạo rừng, một đối tượng mà Tiến sĩ Mortelliti nghiên cứu ở chuột đồng, chuột và sóc trong Rừng thực nghiệm Penobscot ở Maine. Nếu một con chuột đang lướt qua tầng rừng bắt gặp một hạt giống, tính cách của nó có thể khiến nó ăn hạt đó ngay lập tức, có nghĩa là nó sẽ không nảy mầm thành cây. Nếu con chuột chôn hạt giống, nó có thể tạo ra một cây mới. Những loài động vật khỏe mạnh sẽ phân tán hạt ra xa hơn những cá thể nhút nhát. Nhưng một con vật dạn dĩ môi trường như vậy thì cũng có nhiều khả năng gặp phải móng vuốt của diều hâu hoặc cú vọ hơn.

Tính cách của loài gặm nhấm được xác định bằng nhiều bài kiểm tra khác nhau, điều này được nghiên cứu trong các phiên bản động vật của Rorschach. Trong một thử nghiệm, một con chuột được đặt trong một hộp lớn. Sự nhút nhát có thể được chỉ ra bởi xu hướng của chuột là dành phần lớn thời gian ở gần các góc tường hoặc chân tường, trong khi sự táo bạo có thể được thể hiện ở những con chịu khó di chuyển đến giữa hộp. Chuột được đặt trong một chiếc túi nhỏ để đo phản ứng với sự căng thẳng hoặc được nghiên cứu trong môi trường mở về phản ứng của nó đối với không gian mới.

Những con vật được đánh dấu bằng vi mạch gắn vào tai và được thả ra môi trường. Chúng được cung cấp hạt giống và khi chúng đi ngang qua một ăng-ten, nhà nghiên cứu sẽ nhận được tín hiệu tức thời "để chúng tôi biết chính xác cá thể nào đã lấy hạt và nó đã làm gì với chỗ hạt đó", ông nói. Hơn 3.200 loài gặm nhấm đã được đánh giá tính cách trong các nghiên cứu này.

Cách quản lý rừng có thể làm thay đổi tỷ lệ cân bằng của các loại tính cách.

Tiến sĩ Mortelliti nói: “Với những khu rừng không có người quản lý hoặc một khu rừng tương đối tự nhiên, bạn sẽ có được sự phân bố rất đồng đều giữa cá thể dạn dĩ và nhút nhát”.

Khi thực vật thay đổi phạm vi để thích nghi với thay đổi khí hậu, chuột và sóc sẽ được tiếp xúc với những hạt giống mới, lạ và bắt đầu phân tán chúng, một hoạt động quan trọng của hệ sinh thái.

“Sự mạnh dạn của một cá nhân sẽ ảnh hưởng đến việc tương tác với hạt giống đó như thế nào?” Tiến sĩ Mortelliti nói. “Điều đó có thể sẽ ảnh hưởng đến khả năng cây trồng thích ứng với biến đổi khí hậu.”

Việc sửa đổi cảnh quan môi trường theo những cách nhất định có lợi cho một số loại tính cách, làm thay đổi quá trình tiến hóa. Và nó có thể ảnh hưởng đến việc liệu rừng và các hệ sinh thái khác có thể thích ứng với một thế giới đang thay đổi hay không. Điều quan trọng là sự đa dạng của các tính cách trên một không gian và thời gian xác định.

Mortelliti cho biết: “Chọn lọc tự nhiên đã thúc đẩy sự biến đổi tính cách này vì trong một số trường hợp, một số năm và một số bối cảnh, việc có các kiểu tính cách khác nhau sẽ có lợi hơn” - “Độ đa dạng càng cao, thì quần thể càng có nhiều khả năng thích ứng với những thay đổi”.

Sự xâm thực đóng một vai trò trong hệ sinh thái, bằng cách xác định lãnh thổ giữa các loài. Để đo mức độ hung dữ, một con vật được đặt trước gương để xem nó phản ứng như thế nào với thứ mà nó cho là “đối thủ”. Người chiến thắng trong cuộc thi “loài gặm nhấm hung hãn nhất” sẽ là ai?

Tiến sĩ Mortelliti, người đã thực hiện các bài kiểm tra tính cách cho các loài gặm nhấm trên khắp thế giới, cho biết: “Sóc đỏ Mỹ, thật không thể tin được. Chúng là loài duy nhất mà bạn có thể tiến hành đo đạc, sau khi được bạn thả ra, chúng đi lên cây và quay lại phía bạn rồi hét vào mặt bạn. Chúng thực sự là những cá thể hung dữ”.

Tiến sĩ Mortelliti cho biết, nghiên cứu về vai trò sinh thái của tính cách động vật đòi hỏi phải có các khuyến nghị quản lý rừng cụ thể, tạo điều kiện cho sự phát triển tính cách đa dạng

Lain Couzin là nhà nghiên cứu tại Viện Hành vi Động vật Max Planck tại Đại học Konstanz ở Đức, người nghiên cứu trí thông minh của bầy đàn - cách cá kết hợp với nhau để tạo thành một đàn hoặc các loài chim bay lên và đồng loạt lặn xuống trong các lần săn mồi. Ông cho rằng khái niệm về tính cách động vật bị thổi phồng quá mức.

Ông nói: “Tất cả các nhà sinh vật học đều nhận thức được sự khác biệt của từng cá thể” ở động vật. “Darwin nhận thức rõ về sự khác biệt của từng cá nhân. Nhưng tôi không thích thuật ngữ tính cách. Toàn bộ quá trình này khá phụ thuộc vào việc nhân hóa cho giống với con người”.

Tiến sĩ Mortelliti coi nó như một lăng kính hữu ích để theo dõi hành vi của động vật. “Cuối cùng, tất cả chúng ta đều hiểu rằng chúng ta đang phân tích sự khác biệt của từng cá nhân trong hành vi” ông nói. “Tôi không gặp khó khăn khi sử dụng thuật ngữ “tính cách” vì nó trực quan và cho phép mọi người dễ hình dung trong quá trình nghiên cứu với nó.”