Ông Zelensky kêu gọi Mỹ đầu tư vào đất hiếm Ukraine

Tiếp cận kiểu giao dịch kinh doanh của ông Trump

Tuyên bố này thể hiện rõ cách tiếp cận kiểu giao dịch kinh doanh của ông Trump đối với cuộc chiến ở Ukraine. Trước đây, ông đã hàm ý rằng bất kỳ khoản hỗ trợ nào trong tương lai nên được cung cấp dưới dạng khoản vay và sẽ kèm theo điều kiện là Ukraine phải đàm phán với Nga. Và đề xuất đổi lấy đất hiếm là một trong những việc mà ông Trump làm để thực hiện tuyên bố của mình.

Dưới thời Tổng thống Mỹ Joe Biden, Mỹ đã cung cấp cho Ukraine 65,9 tỷ USD viện trợ quân sự kể từ khi Nga bắt đầu chiến dịch quân sự đặc biệt tại quốc gia này vào tháng 2/2022. Ông Biden lập luận rằng, khoản viện trợ này là cần thiết vì chiến thắng của Ukraine đóng vai trò then chốt đối với an ninh của chính nước Mỹ. Tuy nhiên, ông Trump cho rằng, Mỹ không nên tiếp tục cung cấp viện trợ mà không nhận lại được điều gì.

Mặc dù ông Trump không đưa ra bất kỳ chi tiết nào về yêu cầu đối với Kiev, nhưng một thỏa thuận phác thảo sự hợp tác sâu sắc hơn giữa Mỹ và Ukraine về khoáng sản đã được bàn thảo trong nhiều tháng trước khi ông nhậm chức vào tháng 1. Ukraine đã có một thỏa thuận tương tự với Liên minh châu Âu, được ký kết vào năm 2021.

Adam Mycyk, một đối tác tại văn phòng của công ty luật toàn cầu Dentons ở Kiev cho rằng, mặc dù mục tiêu của thỏa thuận - đảm bảo nguồn cung cấp khoáng sản quan trọng từ Ukraine - vẫn không thay đổi, nhưng cách tiếp cận của ông Trump có vẻ mang tính giao dịch nhiều hơn.

Katser - Buchkovska, cựu nghị sĩ Quốc hội Ukraine từ năm 2014 đến năm 2019 và là người đứng đầu một Uỷ ban Quốc hội về an ninh năng lượng và chuyển đổi cho rằng: "Đây là cơ hội để Mỹ giải quyết các vấn đề về chuỗi cung ứng toàn cầu".

Theo Orysia Lutsevych, người đứng đầu Diễn đàn Ukraine tại Chatham House, một tổ chức tư vấn có trụ sở tại London, việc ông Trump tỏ vẻ ủng hộ kế hoạch này cho thấy ông Zelensky đã thành công trong việc khơi gợi bản năng làm ăn kinh doanh của Tổng thống Trump: “Ông Zelensky biết ông Trump thích thỏa thuận như thế nào và kế hoạch này biến Ukraine thành một tài sản, không phải là một gánh nặng”.

Mặc dù nhiều người ở châu Âu vẫn lo ngại rằng, ông Trump có giúp Tổng thống Putin chiến thắng, nhưng bản thân người Ukraine dường như tin tưởng Tổng thống Mỹ hơn người dân châu Âu. Một cuộc thăm dò vào tháng 12/2024 của Trung tâm châu Âu mới, một tổ chức phi chính phủ của Ukraine cho thấy: hơn 44% số người được hỏi cho biết họ tin tưởng ông Trump - cao hơn hầu hết các quốc gia châu Âu khác.

Người phát ngôn điện Kremlin Dmitry Peskov đã chỉ trích đề xuất của Tổng thống Mỹ Donald Trump về việc đổi viện trợ quân sự cho Ukraine lấy quyền khai thác khoáng sản có giá trị của nước này.

Thủ tướng Đức Olaf Scholz chỉ trích đề xuất của ông Trump, gọi đó là "rất ích kỷ" và cho rằng, Ukraine sẽ cần tài nguyên thiên nhiên để tái thiết sau chiến tranh.

Những thách thức địa chính trị, bao gồm xung đột Ukraine - Nga, cạnh tranh Trung Quốc - Mỹ, các cuộc bầu cử và chiến tranh ở Israel, tác động đáng kể đến chuỗi cung ứng toàn cầu, đặc biệt là các nguyên liệu thô quan trọng cho các ngành công nghiệp truyền thống, quốc phòng, các ngành công nghệ cao, hàng không vũ trụ và năng lượng xanh. Nhu cầu nguyên liệu thô quan trọng như niken, lithium và nhôm trên thế giới đang ở mức cao và ngày càng cao hơn. Thị trường khoáng sản quan trọng đã tăng gấp đôi lên hơn 320 tỷ USD trong năm năm qua và dự kiến sẽ tiếp tục tăng gấp đôi trong năm năm tới. Mỹ chủ yếu phụ thuộc vào nguồn nhập khẩu khoáng sản, phần lớn trong số đó nhập từ Trung Quốc. Theo Cơ quan Khảo sát Địa chất Mỹ, trong số 50 loại khoáng sản được phân loại là quan trọng, có 12 loại Mỹ phải nhập khẩu hoàn toàn và 16 loại khác phải nhập khẩu hơn 50%. Trong khi đó, theo chính phủ Ukraine, nước này có trữ lượng 22 trong số 50 loại vật liệu quan trọng này.

Các vùng địa chất đa dạng của Ukraine khiến nước này trở thành 1 trong 10 nhà cung cấp tài nguyên khoáng sản hàng đầu thế giới, nắm giữ khoảng 5% tổng số khoáng sản của thế giới. Quốc gia Đông Âu này có khoảng 20.000 mỏ khoáng sản bao gồm 116 loại. Trước cuộc xung đột với Nga, 3.055 trong số các mỏ này (tức 15%) đang hoạt động, bao gồm 147 mỏ kim loại và 4.676 mỏ khoáng sản phi kim loại.

Theo trang web của Diễn đàn Kinh tế thế giới, Ukraine là nhà cung cấp tiềm năng chính của các kim loại đất hiếm, bao gồm titan, lithium, berili, mangan, gali, urani, zirconi, than chì, apatit, fluorit và niken. Bất chấp chiến tranh, Ukraine nắm giữ trữ lượng titan lớn nhất ở châu Âu (chiếm 7% trữ lượng của thế giới). Đây là một trong số ít quốc gia khai thác quặng titan, rất quan trọng đối với các ngành công nghiệp hàng không vũ trụ, y tế, ô tô và hàng hải.

Trước tháng 2/2022, Ukraine là nhà cung cấp titan quan trọng cho lĩnh vực quân sự. Nước này cũng có một trong những trữ lượng lithium được xác nhận lớn nhất châu Âu (ước tính khoảng 500.000 tấn), rất quan trọng đối với việc sản xuất pin, gốm sứ và thủy tinh. Ukraine là nhà sản xuất gali lớn thứ 5 thế giới, rất cần thiết cho chất bán dẫn và đèn LED và là nhà sản xuất khí neon lớn, cung cấp 90% neon tinh khiết được sử dụng cho ngành công nghiệp chip của Mỹ.

Ukraine có các mỏ berili đã được xác nhận rất quan trọng đối với năng lượng hạt nhân, hàng không vũ trụ, quân sự, âm thanh và các ngành công nghiệp điện tử, cũng như urani, rất quan trọng đối với các ngành hạt nhân và quân sự; zirconi và apatit rất quan trọng đối với sản xuất hạt nhân và y tế. Quốc gia này cũng được biết đến với trữ lượng quặng sắt và mangan chất lượng cao, rất quan trọng đối với sản xuất thép xanh. Ukraine cung cấp 43% lượng thép tấm nhập khẩu của EU vào năm 2021.

Trước đây chính phủ Ukraine đã lập luận rằng, các mỏ khoáng sản của nước này là một trong những lý do khiến phương Tây nên hỗ trợ Ukraine - để ngăn chặn các nguồn tài nguyên quan trọng về mặt chiến lược này rơi vào tay Nga.

Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky đã đề cập cụ thể đến khả năng các đồng minh phương Tây đầu tư vào tài nguyên thiên nhiên của đất nước trong tương lai như một phần quan trọng trong "kế hoạch chiến thắng" của ông. Cái gọi là "kế hoạch chiến thắng" do ông Zelensky đề xuất vào tháng 10/2024 đã đưa ra cho "các đối tác chiến lược" như Mỹ đặc quyền tiếp cận các mỏ uranium, titan, lithium, than chì mà Ukraine cho là có giá trị lên tới hàng nghìn tỷ USD.

Ukraine đã có kế hoạch ký một thỏa thuận với chính quyền Biden vào cuối năm ngoái để hợp tác khai thác và chế biến khoáng sản. Nhưng chính quyền Ukraine đã hoãn việc ký kết, các quan chức ở cả hai bên cho rằng Kiev đang chờ ông Trump nhậm chức để thỏa thuận với ông.

Vào tháng 12/2024, một phái đoàn chính phủ Ukraine đã gặp gỡ các doanh nhân Mỹ tại Washington, trình bày các thỏa thuận kinh doanh tiềm năng bao gồm việc mua giấy phép sản xuất các khoáng sản quan trọng. Nhưng vẫn chưa chắc chắn Ukraine có thể hoàn tất các thỏa thuận này nhanh chóng và hiệu quả như thế nào. Các nhà lãnh đạo doanh nghiệp và nhà lập pháp Ukraine cho rằng, vẫn còn nhiều hoạt động thăm dò cần được thực hiện để đánh giá giá trị thực sự của các khoáng sản quan trọng của đất nước. Và các rào cản về hành chính và lập pháp vẫn cản trở đầu tư nước ngoài vào lĩnh vực này.

Hơn nữa, những tiến bộ của Nga trên chiến trường đã cho phép Moscow kiểm soát các trữ lượng đáng kể khoáng sản đất hiếm ở Ukraine và họ đang nhanh chóng tiếp cận các khu mỏ khác. Lực lượng Nga hiện đang cách một khu mỏ lithium lớn ở vùng Donetsk, Đông Nam Ukraine chưa đầy bảy dặm.

Rủi ro và thay đổi địa chính trị

Đất hiếm là một nhóm gồm 17 nguyên tố tồn tại trong lõi trái đất và có đặc tính từ tính và dẫn điện khiến chúng trở nên quan trọng đối với việc sản xuất thiết bị điện tử, công nghệ năng lượng sạch và một số hệ thống vũ khí. Trung Quốc từ lâu đã thống trị lĩnh vực sản xuất khoáng sản đất hiếm và các vật liệu quan trọng về mặt chiến lược khác trên toàn cầu. Theo Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS), nước này sản xuất gần 90% khoáng sản đất hiếm trên toàn cầu. Ngoài ra, Trung Quốc cũng là nhà sản xuất than chì và titan lớn nhất thế giới và là nhà chế biến lithium lớn.

Cuộc chiến thương mại mới nhất giữa Washington và Bắc Kinh thúc đẩy Mỹ phải nhanh chóng tìm kiếm các nhà cung cấp thay thế.

Các biện pháp kinh tế mà Trung Quốc công bố hôm thứ Ba để trả đũa thuế quan mới của Tổng thống Trump bao gồm các biện pháp kiểm soát xuất khẩu mới đối với hơn hai chục sản phẩm kim loại và các công nghệ liên quan. Mặc dù trong số đó không bao gồm các vật liệu quan trọng nhất mà Mỹ cần, nhưng động thái này cho thấy, Trung Quốc đã sẵn sàng sử dụng nguồn tài nguyên khoáng sản của mình làm đòn bẩy trong việc giải quyết các tranh chấp thương mại.

Sự thống trị của Trung Quốc trong các nguyên liệu thô quan trọng cho phép nước này tạo ra ảnh hưởng địa chính trị trong các quyết định kinh tế. Trong 15 năm qua, nước này đã dừng xuất khẩu sang Nhật Bản, Thụy Điển và Mỹ. Chủ nghĩa bảo hộ gia tăng tiếp tục tác động đến chuỗi cung ứng toàn cầu đối với các nguyên liệu thô quan trọng, với một số quốc gia, bao gồm Zimbabwe và Chile, hạn chế xuất khẩu lithium và Indonesia và Philippines thắt chặt kiểm soát đối với xuất khẩu niken.

Do cuộc xung đột Nga - Ukraine, niken và lithium, những nguyên liệu quan trọng đối với xe điện và năng lượng tái tạo đã tăng giá đáng kể là 36% và 14,97%. Các kim loại nhóm bạch kim, thiết yếu đối với bộ chuyển đổi xúc tác và đóng vai trò then chốt trong nền kinh tế hydro, dự kiến sẽ đóng vai trò quan trọng trong sản xuất hydro và pin nhiên liệu.

Thế giới đang bước vào kỷ nguyên thúc đẩy phát triển bền vững. Goldman Sachs dự báo rằng đến năm 2030, 72% doanh số bán xe mới ở EU và 50% ở Mỹ sẽ là xe điện. Sự chuyển đổi này sẽ thúc đẩy đáng kể nhu cầu đối với các nguyên liệu thô quan trọng như lithium và coban, những nguyên liệu quan trọng đối với sản xuất pin và động cơ điện. Đến năm 2030, nhu cầu về lithium của EU có thể tăng vọt lên tới 21 lần so với mức năm 2020, trong khi sự phụ thuộc vào nhập khẩu nguyên liệu thô quan trọng của khu vực này vẫn ở mức cao do năng lực khai thác trong nước hạn chế.

Sự gián đoạn toàn cầu do cuộc xung đột Nga - Ukraine và chiến tranh thương mại Mỹ - Trung Quốc nhấn mạnh sự cần thiết phải đa dạng hóa chuỗi cung ứng. Điều này đã thúc đẩy Liên minh châu Âu (EU) và Mỹ áp dụng các chiến lược để giảm sự phụ thuộc vào một số ít nhà cung cấp. Việc tận dụng các nguồn lực của Ukraine có thể thúc đẩy những nỗ lực này. Trong khi Tổng thống Volodymyr Zelensky cho biết, Ukraine sẵn sàng hợp tác với các đối tác để khai thác tài nguyên đất hiếm sau khi người đồng cấp Mỹ Donald Trump đề xuất ý tưởng đổi viện trợ lấy đất hiếm. Quan chức cấp cao Ukraine cho biết, với việc nhiều khoáng sản đất hiếm của Ukraine tập trung ở miền Đông đất nước, nơi mà Nga đang kiểm soát lãnh thổ nhiều nhất, thì Ukraine hy vọng chính quyền của ông Trump sẽ tìm cách giúp Ukraine giành lại những vùng đất này.