Vì sao Ngoại trưởng Mỹ chọn Mỹ Latinh cho chuyến công du đầu tiên?

Chuyến công du đặc biệt 

Trước ông Rubio, các nhà ngoại giao hàng đầu của Mỹ thường ưu tiên châu Âu hoặc châu Á, chứ hiếm khi chọn Mỹ Latinh cho những chuyến công du đầu tiên của họ sau khi nhậm chức. Vì vậy chuyến đi đến Mỹ Latinh này không chỉ phản ánh mối quan tâm cá nhân của ông Rubio đối với khu vực này mà còn phản ánh ý định của chính quyền Tổng thống Trump là tập trung phần lớn chính sách đối ngoại vào khu vực gần nước Mỹ.

Là người Mỹ gốc Cuba, ông Rubio là ngoại trưởng gốc Latinh đầu tiên của Mỹ. Ông tập trung phần lớn sự chú ý của mình với tư cách là thượng nghị sĩ vào Mỹ Latinh, điều này rất hiếm đối với một ngoại trưởng. Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Mỹ Tammy Bruce thừa nhận rằng, việc lựa chọn điểm đến của ông Rubio có thể gây chú ý, vì Washington "có xu hướng hướng đến" châu Âu và châu Á.

Nhưng khi giải thích về sự tập trung mới của ông Rubio vào khu vực này, bà Bruce đã trích dẫn tác động của các quyết định do các quốc gia ở châu Mỹ đưa ra đối với chính trị trong nước của Mỹ.

Các nhà quan sát cũng cho rằng, quan điểm này của ông Rubio phù hợp với chính sách đối ngoại của Mỹ, đó là tăng cường hợp tác với các nước trong khu vực để duy trì sức mạnh địa chính trị và ảnh hưởng của Mỹ trong khu vực.

Củng cố ảnh hưởng trong khu vực

Trong điểm dừng chân đầu tiên của chuyến công du, ông Rubio đã tới Panama và có cuộc gặp Tổng thống Panama Jose Raul Mulino, trong bối cảnh Tổng thống Trump gần đây đã đề xuất Mỹ lấy lại kênh đào Panama, khơi mào cuộc tranh cãi ngoại giao lớn trong khu vực.

Giới quan sát cho rằng, việc Mỹ muốn khẳng định lại quyền kiểm soát đối với kênh đào Panama cho thấy lo ngại của nước này về ảnh hưởng ngày càng tăng của Trung Quốc trong khu vực. Mỹ lo ngại rằng các công ty Trung Quốc có khả năng ảnh hưởng đến việc tiếp cận hoạt động vận chuyển của Mỹ quanh kênh đào Panama.

Ngoại trưởng Rubio đã có cuộc gặp với Tổng thống Panama Jose Raul Mulino, trong đó, ông Rubio đã chuyển một thông điệp từ Tổng thống Mỹ Donald Trump rằng sự hiện diện của các công ty Trung Quốc ở Panama là mối đe dọa đối với kênh đào và vi phạm hiệp ước Hoa Kỳ - Panama.

Ông Rubio đã cảnh báo rằng, Washington sẽ "thực hiện các biện pháp cần thiết" để bảo vệ các quyền của mình theo hiệp ước nếu Panama không ngay lập tức thực hiện các bước để chấm dứt tình trạng này.

Sau cuộc gặp với ông Rubio, Tổng thống Panama Jose Raul Mulino cho biết chính phủ Panama sẽ xem xét lại hợp đồng nhượng quyền 25 năm cho Công ty Hutchison Holdings có trụ sở tại Hồng Kông (Trung Quốc), được gia hạn vào năm 2021 mà không cần qua đấu thấu để vận hành hai cảng vào kênh đào. Hiện Panama đang chờ đợi kết quả cuộc kiểm toán về tính phù hợp của việc gia hạn đó để quyết định các bước đi tiếp theo.

Dù vậy, nhà lãnh đạo này nhấn mạnh, Panama sẽ không từ bỏ quyền kiểm soát kênh đào: "Không còn nghi ngờ gì nữa, kênh đào do đất nước chúng tôi quản lý và sẽ tiếp tục như vậy, tôi không nghĩ là có sự bất nhất trong vấn đề này. Tổng thống Trump có ý kiến của mình về sự hiện diện của Trung Quốc, ý kiến này sẽ được làm rõ vào thời điểm thích hợp" - Tổng thống Panama Raul Mulino phát biểu.

Ngoài ra, chính phủ Panama ngày 5/2 cũng bất ngờ đưa ra một loạt sự nhượng bộ khác sau chuyến thăm của ông Rubio. Chính phủ Panama cho biết họ sẽ không gia hạn biên bản ghi nhớ với Trung Quốc về "Sáng kiến Vành đai và Con đường", dự án của nước này nhằm tài trợ cho các dự án cơ sở hạ tầng trên nhiều châu lục.

Bộ Ngoại giao Mỹ cũng thông báo, các tàu Hải quân của Mỹ được phép đi qua kênh đào Panama mà không phải trả phí. Cơ quan quản lý kênh đào Panama cho biết, họ sẽ "tối ưu hóa mức độ ưu tiên vận chuyển" của những con tàu như vậy qua tuyến đường thủy này.

Theo thông tin đăng trên mạng xã hội X, Bộ Ngoại giao Mỹ cho biết thêm, thỏa thuận mới nói trên giúp chính quyền Tổng thống Donald Trump tiết kiệm hàng triệu USD mỗi năm.

Trước đó, trong cuộc phỏng vấn quan trọng đầu tiên kể từ khi nhậm chức, ông Rubio, người được biết đến nhiều với quan điểm cứng rắn với Trung Quốc bày tỏ lo ngại rằng, các công ty Trung Quốc hiện kiểm soát các cảng lớn tại lối vào và ra của kênh đào Panama. Ông cho biết các khoản đầu tư của Trung Quốc vào cảng và các cơ sở hạ tầng và tiện nghi khác ở cả hai đầu kênh đào là nguyên nhân gây lo ngại lớn, trong trường hợp xảy ra xung đột, các công ty Trung Quốc có thể có "khả năng biến kênh đào thành điểm nghẽn". Ông Rubio cho biết chính quyền Donald Trump sẽ nỗ lực chống lại ảnh hưởng của Trung Quốc ở khu vực này.

Kênh đào Panama đã trở thành điểm nóng giữa Mỹ và Panama, sau khi Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố trong bài phát biểu nhậm chức hôm 20/1 rằng ông sẽ giành lại quyền kiểm soát kênh đào, tuyến đường thủy chiến lược nối liền Thái Bình Dương và Đại Tây Dương. Tuyến đường thủy dài 82 km này đã được Mỹ hoàn thành vào năm 1914 và được trao trả cho quốc gia Trung Mỹ này vào năm 1999.

Ông Trump phàn nàn về phí cầu đường của kênh đào, cũng như sự hiện diện của các công ty của Hồng Kông (Trung Quốc) tại Panama. Ông đã nhiều lần tuyên bố rằng, Panama đã vi phạm điều khoản trung lập của hiệp ước năm 1977 khi cho phép Trung Quốc hoạt động trên kênh đào. Chính phủ Panama bác bỏ nhận định này, cho rằng các cảng không thuộc phạm vi hoạt động của kênh đào. Phía Trung Quốc cũng tuyên bố họ không tham gia vào việc vận hành kênh đào và tôn trọng chủ quyền cũng như sự độc lập của Panama đối với tuyến đường thủy này.

Mặc dù đã có một số thỏa hiệp sau chuyến thăm của ông Rubio, nhưng có một điều chưa rõ ràng là liệu ông Trump có chấp nhận việc chuyển nhượng quyền khai thác kênh đào cho một công ty Mỹ hoặc châu Âu là đáp ứng các yêu cầu của ông hay không, dường như ông Trump muốn nhiều thứ hơn là các hoạt động khai thác đó.

Hợp tác để hạn chế tình trạng nhập cư bất hợp pháp

Để trục xuất hàng triệu người nhập cư bất hợp pháp, Mỹ đang phải đối mặt nhiều vấn đề, như nguồn kinh phí khổng lồ, những rắc rối pháp lý và nơi tiếp nhận người nhập cư bị trục xuất. Vì vậy, một trọng tâm trong chuyến thăm của ngoại trưởng Rubio đến 5 nước Mỹ Latinh là thảo luận với lãnh đạo các nước này về chương trình hồi hương người nhập cư, đồng thời thúc đẩy hợp tác nhằm ngăn chặn tình trạng nhập cư bất hợp pháp vào Mỹ. Thời gian gần đây, quan hệ giữa Washington với các nước Mỹ Latinh đang có nhiều căng thẳng, do chiến dịch của Mỹ trục xuất hàng loạt người nhập cư bất hợp pháp, trong đó phần lớn là người dân đến từ khu vực này.

Ngoại trưởng Rubio đã đạt được hai thỏa thuận quan trọng về địa điểm tiếp nhận người nhập cư bị trục xuất khỏi Mỹ.

Tại El Salvador, ông Rubio đã đạt được với Tổng thống El Salvador thỏa thuận về việc tiếp nhận những công dân nước ngoài bị bắt tại Mỹ vì vi phạm luật nhập cư, đây được gọi là thỏa thuận "quốc gia thứ ba an toàn".

Tổng thống Bukele xác nhận thông tin này trong một bài đăng trên mạng xã hội X, cho biết El Salvador mang đến cho Mỹ “cơ hội thuê một phần hệ thống nhà tù” của nước này. Ông cho biết, El Salvado sẽ chỉ nhận "tội phạm bị kết án" và sẽ tính toán mức phí "tương đối thấp đối với Mỹ nhưng đáng kể với họ, giúp toàn bộ hệ thống nhà tù của họ hoạt động bền vững.

Ông Rubio gọi đó là một lời đề nghị rất hào phóng và khác thường nhất trên thế giới. Tuy nhiên cả Tổng thống Trump và ông Rubio đều thừa nhận sự không chắc chắn về mặt pháp lý khi đưa công dân Mỹ đến một quốc gia khác để giam giữ, trong bối cảnh các nhà tù quá tải của El Salvador được mô tả là nơi "khắc nghiệt và nguy hiểm". Các tổ chức phi chính phủ của El Salvador cũng cảnh báo rằng, quyền con người có thể bị đe dọa nếu quốc gia Trung Mỹ này tiếp nhận tù nhân từ Mỹ.

Thỏa thuận trục xuất thứ hai mà Ngoại trưởng Rubio đạt được trong chuyến công du Trung Mỹ là tại Guatemala. Tổng thống Guatemala Bernardo Arevalo cho biết, đất nước của ông sẽ tiếp nhận những người di cư từ các quốc gia khác đang bị trục xuất khỏi Mỹ.

Theo thỏa thuận do ông Arevalo công bố, những người bị trục xuất sẽ được trả về quốc gia quê hương của họ với chi phí do Mỹ chi trả.

Trước đây, kể cả dưới thời chính quyền Biden, Guatemala đã tiếp nhận trung bình bảy đến tám chuyến bay chở công dân của mình trở về từ Mỹ mỗi tuần. Dưới thời Tổng thống Donald Trump, đây cũng là một trong những quốc gia có người di cư được đưa trở về bằng máy bay quân sự của Mỹ.

Tổng thống Arevalo cũng tuyên bố thành lập một lực lượng an ninh biên giới mới sẽ tuần tra biên giới của Guatemala với Honduras và El Salvador. Ông cho biết lực lượng này sẽ bao gồm cảnh sát và binh lính và sẽ chống lại tội phạm xuyên quốc gia các loại.

Các thỏa thuận với El Salvador và Guatemala có khả năng giúp chính quyền ông Trump giải quyết vấn đề mà trước đây luôn là điểm bế tắc chính trong việc thực thi luật nhập cư, vì không phải tất cả mọi người nhập cư bất hợp pháp vào Mỹ đều có thể dễ dàng bị trục xuất về nước. Với các thỏa thuận trên, Mỹ đã dần thiết lập được một mạng lưới mạnh mẽ để đưa những người này đến một số quốc gia Trung Mỹ.

Còn về vấn đề Panama, nếu như trước đây Panama nhất quyết bác bỏ việc Mỹ giành lại quyền kiểm soát cả kênh đào, thì điều mà ông Rubio thu hoạch được sau chuyến đi này là Panama đã có một số nhượng bộ nhất định. Chính quyền của ông Trump dường như đã nhận ra rằng, thay vì đe dọa, việc hợp tác với các nước ngay gần mình sẽ đem lại nhiều lợi ích hơn cho Mỹ và giúp gia tăng ảnh hưởng của Mỹ trong khu vực.