Các chuyên gia cho rằng, trước đây từng có quan niệm sai lầm coi xã là cấp chính quyền “nghiệp dư” và ai làm cũng được. Tuy nhiên, khi bỏ cấp huyện, trình độ cán bộ, lãnh đạo xã phải được nâng lên ngang tầm cấp huyện hiện nay, thậm chí bí thư xã có thể làm tỉnh ủy viên hoặc tham gia ban thường vụ tỉnh ủy.

CẤP NÀO LÀM THAY VIỆC CỦA HUYỆN?

PV: Thưa ba vị khách mời, cùng với sắp xếp, sáp nhập một số tỉnh thành, chúng ta sẽ bỏ cấp huyện và giảm từ hơn 10.000 xuống còn dưới 3.000 đơn vị hành chính cấp cơ sở (phường, xã). Từ góc nhìn lịch sử, GS.TSKH Vũ Minh Giang nhận định thế nào về cơ hội cũng như thách thức khi bỏ cấp huyện?

GS.TSKH Vũ Minh Giang: Xét thuần túy con số, người dân thấy rằng, khi tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp (tỉnh, xã) thì sẽ bỏ được gần 700 quận, huyện hiện nay cùng với số lượng cán bộ rất đông. Việc tinh gọn chắc chắn tiết kiệm ngân sách rất lớn. Đây có thể xem là quyết định mang tính cách mạng, đem lại nhiều ý nghĩa và lợi ích. Thế nhưng, chúng ta cũng cần xem xét thấu đáo và có căn cứ hơn một chút. Câu hỏi là cấp huyện đang làm gì và nếu bỏ cấp này thì chức năng huyện đang làm về đâu, về tỉnh hay về xã.

Tôi cho rằng, không chỉ cấp huyện mà có thể giảm bớt cấp trung gian đang tồn tại ở nhiều hệ thống khác. Bởi vì cấp trung gian đang sử dụng rất nhiều nhân lực trong công tác quản lý. Không cần nhiều nhân lực đến thế trong thời đại số hoá và có thể phân quyền cho cấp cơ sở. Như vậy, quyết định bỏ cấp huyện là có căn cứ và cơ sở khoa học, nếu triển khai mạnh mẽ thì lợi ích mang lại rất lớn.

TS. Nguyễn Văn Đáng: Tôi chia sẻ với ý kiến của GS.TSKH Vũ Minh Giang về một loạt cơ hội dễ dàng nhìn thấy từ việc thu gọn tổ chức bộ máy, giảm tầng nấc trung gian, từ đó giảm cả số lượng nhân sự, tiết kiệm lớn cho ngân sách.

Tuy nhiên, tôi quan tâm thách thức nhiều hơn. Thách thức đầu tiên cũng như GS.TSKH Vũ Minh Giang đã nói, chúng ta thiết kế mô hình chính quyền địa phương thế nào khi chỉ còn 2 cấp tỉnh và cơ sở (xã, phường); chức năng nhiệm vụ của từng cấp là gì; công việc nào của cấp huyện sẽ đẩy lên tỉnh, việc nào đẩy về xã. Thách thức thứ hai là sắp xếp lại đội ngũ nhân sự dôi dư rất nhiều sau khi bỏ cấp huyện. Khi nâng xã lên quy mô lớn hơn với chức năng, nhiệm vụ nhiều hơn thì chắc chắn đòi hỏi năng lực của đội ngũ cán bộ cấp xã cao hơn.

Về nhân sự cấp xã, tôi phân loại thành 2 nhóm, gồm: lãnh đạo chính trị và công chức hành chính, chuyên môn. Rõ ràng, tầm nhìn và trình độ của lãnh đạo chính trị cấp xã bây giờ phải được nâng lên như cấp huyện ngày trước. Công chức, chuyên viên cấp xã bây giờ cũng không thể đơn giản như trước, mà phải thật sự có trình độ để xử lý khối lượng công việc mới lớn hơn với yêu cầu cao hơn.

Như vậy, đầu tiên là phải thiết kế mô hình tổ chức bộ máy 2 cấp với chức năng, nhiệm vụ, rồi đến phương án sắp xếp nhân sự. Mà muốn sắp xếp lại được nhân sự thì phải đánh giá và Bộ Nội vụ vừa rồi đã chỉ đạo rà soát lại chất lượng của cán bộ, công chức cấp xã. Đó là những vấn đề còn rất ngổn ngang, đòi hỏi nỗ lực rất lớn của các cơ quan chức năng, đặc biệt là cơ quan chuyên môn trong việc thiết kế bộ máy, mô hình tổ chức.

TS. Nguyễn Sĩ Dũng: Tôi thấy có rất nhiều lợi ích từ việc bỏ cấp huyện. Trước hết, đây là một trong những giải pháp giảm nghẽn thể chế. Nghẽn thể chế tức là một quyết định phải đi từ Trung ương xuống tỉnh, qua huyện rồi xuống cấp xã. Nhiều cấp như thế thì nghẽn thôi. Anh muốn công việc được giải quyết nhanh, kịp thời nhưng nhiều cấp nên bị nghẽn. Lợi ích thứ hai, như TS. Nguyễn Văn Đáng nói, chúng ta tiết kiệm được kinh phí, nhân lực. Nhưng không chỉ vậy mà còn giảm được nhiều thủ tục với rất nhiều chi phí.

Còn về thách thức, tôi cũng chia sẻ với ý kiến của anh Đáng, rằng bây giờ cấp huyện đang làm gì và công việc nào sẽ đưa lên cho tỉnh và việc nào đưa xuống xã sau khi bỏ cấp huyện. Rõ ràng, đấy là cấp quản lý và cung cấp dịch vụ. Có rất nhiều thứ người ta nói không cần chính quyền nhưng như thế không được đâu, ví dụ như vấn đề tiêm chủng, trật tự an ninh... Phải phân chia thế nào để hợp lý giữa cấp tỉnh và xã, liệu rằng có nên giữ lại như một đơn vị hành chính không. Chẳng hạn như lập ra một văn phòng của tỉnh làm một số dịch vụ công. Rõ ràng, đó là những cái phải tính toán và không dễ. Chúng ta nên xem xét kinh nghiệm của các nước, rằng tại sao người ta có 3 cấp chính quyền nhưng mà vẫn có 4-5 cấp hành chính.

Thứ hai, tôi cũng cho rằng, năng lực của cán bộ cấp cơ sở rất quan trọng. Chính quyền địa phương bây giờ còn 2 cấp tỉnh, xã (cơ sở), thì rõ ràng chính quyền cơ sở phải cung cấp được tất cả những gì động chạm trực tiếp tới người dân. Bởi nếu có 3 cấp chính quyền thì vấn đề vĩ mô, có tính chất quốc gia thuộc cấp Trung ương. Vấn đề có tính kết nối thuộc cấp tỉnh. Còn vấn đề động chạm đến đời sống của người dân hằng ngày phải do cấp xã đảm nhiệm. Như vậy, ngoài năng lực bộ máy, cấp xã mà thực chất là cấp cơ sở phải đủ lớn để vận hành.

PV: Quan điểm của GS.TSKH Vũ Minh Giang và TS. Nguyễn Văn Đáng thế nào về việc phân bổ công việc của cấp huyện hiện nay cho cấp tỉnh và xã khi thực hiện chính quyền địa phương 2 cấp?

GS.TSKH Vũ Minh Giang: Anh Nguyễn Sĩ Dũng đã nói đầy đủ rồi. Cấp huyện từng có nhiệm vụ, chức năng riêng thì nay phân bổ cho 2 cấp còn lại thế nào cần nghiên cứu kỹ. Những việc quan hệ trực tiếp tới người dân thì phải ở cấp địa phương, còn ở tầm vĩ mô hơn thì sẽ thuộc cấp tỉnh. Để thực hiện một quyết định chính trị thì đằng sau đó là cả một câu chuyện kỹ thuật cần phải nghiên cứu dựa trên căn cứ khoa học. Tôi chỉ bổ sung thêm ý đó.

TS. Nguyễn Văn Đáng: Cơ bản tôi cũng nói rồi và đồng ý với những ý kiến trên. Về nguyên lý, những dịch vụ hay hoạt động đáp ứng nhu cầu dân sinh hằng ngày, những vấn đề kinh tế bức thiết sẽ có có xu hướng giao cho cấp cơ sở. Còn chức năng, nhiệm vụ liên quan nhiều ban ngành hay thẩm quyền của liên tổ chức trong hệ thống chính quyền cần kiến thức chuyên môn phức tạp hơn thì có thiên hướng đẩy lên cấp tỉnh. Tôi chỉ có thể nói về nguyên lý, còn chi tiết cụ thể thì các nhà thiết kế mô hình tổ chức chính quyền sẽ nghiên cứu, tính toán cụ thể.

TS. Nguyễn Sĩ Dũng: Tôi muốn bổ sung thêm là phải lựa chọn được mô thức bổ trợ để phân bổ (chức năng, nhiệm vụ của huyện) thì sẽ mạch lạc hơn. Chẳng hạn đường liên xã bây giờ không có huyện thì rõ ràng là việc của tỉnh, còn đường trong xã là việc của xã. Phải phân chia như vậy mới rõ.

BÍ THƯ XÃ CÓ THỂ LÀM THƯỜNG VỤ TỈNH ỦY

PV: Như vậy, khi vận hành bộ máy chính quyền 2 cấp, vai trò của người đứng đầu và cán bộ cấp xã hay cấp cơ sở rất lớn. Điều đó đặt ra tiêu chuẩn gì cho việc lựa chọn nhân sự ở vị trí này?

Tiến sĩ Nguyễn Văn Đáng: Khi chính quyền địa phương chỉ còn 2 cấp, quy mô cấp xã sẽ tăng lên về dân số và hoạt động kinh tế - xã hội đa dạng hơn, khối lượng công việc cũng nhiều hơn. Như tôi đã nói là cần tách ra 2 nhóm, gồm: lãnh đạo chính trị và cán bộ hành chính chuyên môn. Trong đó, nhóm lãnh đạo chính trị như bí thư xã hoàn toàn có thể tham gia ban chấp hành đảng bộ tỉnh, thậm chí là thường vụ tỉnh ủy. Như vậy, đòi hỏi tầm nhìn, tư duy của người lãnh đạo khác hẳn với bí thư của một xã trước đây với quy mô dân số chỉ vài nghìn.

Thách thức đầu tiên là làm thế nào để xây dựng được bộ tiêu chí để có thể điều chuyển các cán bộ hiện nay còn phù hợp cơ cấu chính quyền địa phương 2 cấp. Thứ hai, liên quan đến số lượng đông hơn là đội ngũ công chức, viên chức ở cấp xã hiện nay. Rõ ràng đội ngũ này tới đây sẽ phải đối mặt với nhiều thách thức trong điều hành, xử lý công việc. Tuy nhiên, đây cũng là cơ hội để chúng ta sắp xếp lại đội ngũ cán bộ dựa trên năng lực thực sự của mỗi cá nhân.

GS.TSKH. Vũ Minh Giang: Tôi từng tham gia một chương trình nghiên cứu đổi mới hệ thống chính trị và thì có một luận điểm được rất nhiều người chia sẻ. Đó là trong hệ thống chính trị của chúng ta, mỗi cấp đều có tầm quan trọng nhưng đặc biệt quan trọng là cấp cơ sở. Bởi vì đấy là cấp tiếp xúc trực tiếp với dân. Uy tín chính trị của chính quyền trực tiếp là ở cấp cơ sở, tức cấp xã. Nhưng nghịch lý là chúng ta chưa thực sự chú trọng bố trí cán bộ có năng lực, trình độ, phẩm chất ở cấp này. Mà tôi nói thật, ngày trước vẫn có một số quan niệm coi cấp xã như một cấp chính quyền “nghiệp dư”, tức là ai làm cũng được. Đấy, có một thời quan niệm không đúng như thế nhưng bây giờ cấp xã hay cấp địa phương đã khác rồi.

Do vậỵ, phải xây dựng đội ngũ cán bộ cấp địa phương xứng tầm. Bây giờ có rất nhiều sinh viên tốt nghiệp xong lại giành nhau công việc ở đô thị. Phải tuyên truyền thế nào để họ thấy rằng nếu về xã làm việc ở vị trí nhân viên thì cũng cần có trình độ đại học. Điều đó rất cần thiết và cũng là cơ hội thử thách họ. Cấp xã phải là nơi trui rèn năng lực, thậm chí có thể là bệ phóng cho rất nhiều người tài năng. Chúng ta phải tính đến chiến lược xây dựng đội ngũ cán bộ địa phương lấy từ sinh viên tốt nghiệp đại học xuất sắc. Chứ không phải như trước kia, không vào được đại học thì về làm cán bộ xã.

TS. Nguyễn Sĩ Dũng: Cũng như anh Nguyễn Văn Đáng chia sẻ, nhân sự cấp xã gồm 2 loại là chính khách cấp xã và công chức hành chính chuyên môn. Trong đó, chính khách phải là người có tầm nhìn nhìn định hướng phát triển xã, động viên và dẫn dắt được toàn bộ nhân dân theo tầm nhìn đó. Rõ ràng, chúng ta cần lựa chọn một đội ngũ như vậy, mà việc lấy phiếu tín nhiệm ở trong đảng chỉ là một bước. Bước thứ hai, những người được lựa chọn phải trình bày trước một hội đồng về tầm nhìn đưa địa phương (xã, phường) phát triển.

Công chức, viên chức xã cũng phải được tuyển chọn qua thi cử đàng hoàng và được hưởng lương theo phân loại. Tôi nghĩ phải cải cách tiền lương theo phân loại để một công chức cùng hạng ở trung ương, tỉnh hay xã đều cùng một mức lương. Nếu xếp hạng như vậy thì chỉ số KPI (đo lường và đánh giá hiệu quả công việc) về kết quả cung cấp dịch vụ cho dân phải rõ. Chúng ta phải áp dụng các tiêu chuẩn của nền công vụ hiện đại, từ thi tuyển đến bổ nhiệm căn cứ kết quả đầu ra. Đồng thời, chính khách cấp xã phải biết tổ chức, thúc đẩy đời sống cộng đồng.

Xin trân trọng cảm ơn các vị khách mời đã tham gia tọa đàm!

Bài 3: Sáp nhập còn bao nhiêu tỉnh thành?