Hồ sơ chiến tranh Ukraine - Phần 4

BÌNH MINH SẤM SÉT TRÊN ĐẤT UKRAINE

Đêm 23 tháng 2 năm 2022, Khi người dân Kyiv chìm vào giấc ngủ, ít ai hay biết rằng bình minh của ngày hôm Sau sẽ rất khác. Không phải là bình minh của một ngày mới như thường lệ, không phải là tiếng chuông nhà thờ điểm như nhịp sống thường ngày mà là bình minh của một cuộc chiến sẽ kéo dài nhiều năm với những ánh chớp chết chóc.

3 giờ 40 phút sáng 24/2/2022, giờ Kyiv, Tổng thống Nga Vladimir Putin tuyên bố thực hiện một "chiến dịch quân sự đặc biệt" trên đất Ukraine. Chỉ ít phút sau, hàng loạt vụ nổ rung chuyển các thành phố lớn như Kyiv, Kharkov, Odessa, Mariupol… Tên lửa hành trình, tên lửa đạn đạo, pháo phản lực trút xuống các mục tiêu quân sự, sân bay, kho tàng, trung tâm chỉ huy.

Chiến tranh đã thực sự bắt đầu trên mảnh đất Ukraine!

Theo tình báo Ukraine, chỉ trong ngày đầu tiên, hơn 160 tên lửa đã được Nga phóng đi, hàng trăm cuộc không kích diễn ra, và hàng ngàn xe tăng, xe bọc thép, xe tải quân sự vượt qua biên giới từ nhiều hướng.

"Hôm nay là ngày tồi tệ nhất trong cuộc đời tôi. Chiến tranh đã bắt đầu", Oleksandra Matviichuk, một luật sư tại Kyiv, run rẩy viết trên Twitter.

Đó là 'cú đấm sấm sét' mà Nga giáng xuống Ukraine trong ngày đầu tiên. Sân bay quân sự Ivano-Frankivsk bị tên lửa Iskander xóa sổ. Căn cứ không quân Chuhuiv ngoại ô Kharkov bốc cháy dữ dội sau đợt oanh tạc bằng tên lửa Kalibr. Hạm đội Biển Đen tấn công căn cứ hải quân Odessa bằng pháo hạm và tên lửa. Lữ đoàn dù số 31 của Nga đổ bộ đường không xuống sân bay Hostomel, mở màn chiến dịch đánh chiếm Kyiv. Từ Belarus, các đoàn xe tăng, xe bọc thép cuồn cuộn tiến vào vùng Chernobyl hướng về thủ đô Ukraine. Từ Crimea, các đơn vị cơ giới xuống miền Nam Ukraine, nhanh chóng tấn công Kherson và Melitopol. Từ biên giới phía Đông, các mũi tấn công dồn dập thọc vào Kharkov và Donbass.

"Chúng tôi đang bị tấn công từ mọi hướng. Đây không còn là chiến dịch giới hạn ở Donbass, mà là một cuộc chiến tranh toàn diện!", Bộ trưởng Ngoại giao Ukraine Dmytro Kuleba tuyên bố.

Tại Moscow, trong bài phát biểu trên truyền hình, với hình ảnh lạnh lùng, ánh mắt cương nghị và quyết đoán, Tổng thống Nga Putin nhấn mạnh rằng mục tiêu của chiến dịch là "phi quân sự hóa", "phi phát xít hóa Ukraine", "bảo vệ người dân Donbass khỏi diệt chủng" và "ngăn chặn sự mở rộng của NATO về phía đông".

Ngay lập tức, thông tin chiến sự tràn ngập trên các bản tin breaking news và báo chí phương Tây với các bình luận cùng quan điểm cho rằng mục tiêu thực sự của Nga mang tính chiến lược và chính trị sâu rộng hơn nhiều, bao gồm khả năng lật đổ chính phủ Ukraine, thiết lập một chính quyền thân Nga và tái khẳng định ảnh hưởng của Nga trong khu vực Đông Âu.

Trong lúc đó tại Kyiv, Tổng thống Ukraine Zelensky, cũng lạnh lùng và cương nghị không kém, tuyên bố trước toàn dân với giọng nói và thái độ kiên quyết: "Chúng tôi đã chuẩn bị cho mọi kịch bản, kể cả kịch bản tồi tệ nhất".

Trong ngày đầu của cuộc xung đột, Kharkov – thành phố lớn thứ hai Ukraine, gánh chịu "lửa đạn" từ hướng Đông Bắc. "Tôi thức giấc lúc 5 giờ sáng vì tiếng nổ lớn. Cửa sổ rung bần bật, tường nhà rung chuyển. Ban đầu tôi nghĩ là sấm sét, nhưng rồi tôi nhận ra đó là tiếng pháo kích", Olena Gorshkova, một cư dân Kharkov kể lại với AP. "Cả thành phố chìm trong tiếng còi báo động. Người dân hoảng loạn đổ xô xuống hầm trú ẩn. Đường phố vắng tanh, chỉ còn tiếng xe quân sự và tiếng nổ vọng lại". Thị trưởng Kharkov Ihor Terekhov thừa nhận: "Tình hình vô cùng phức tạp. Kharkov đang bị tấn công dữ dội. Chúng tôi đang chiến đấu để bảo vệ thành phố".

Ngày đầu tiên, Ukraine rung chuyển dưới sức tàn phá của chiến thuật 'Bão táp Volga'. Đó chính là cách mà bình minh của một cuộc xung đột kéo dài đã xuất hiện tại quốc gia Đông Âu này.

BÃO TÁP VOLGA VÀ TRẬN CUỒNG PHONG THÉP

Tham vọng của điện Kremlin: KHỐNG CHẾ Kyiv trong 72 giờ

Kyiv sẽ thất thủ trong vòng 72 giờ! Chính phủ Ukraine sẽ sụp đổ! Quân đội Nga sẽ làm chủ tình hình một cách nhanh chóng. Đó là kịch bản lạc quan mà Điện Kremlin đặt ra trước khi 'Bão táp Volga' khai màn.

Chiến dịch quân sự đặc biệt, theo Moscow, chỉ là 'cuộc dạo chơi' nhanh gọn, nhằm 'phi quân sự hóa', 'phi phát xít hóa' Ukraine, và bảo vệ cộng đồng người Nga bản xứ. Trong khi đó, tình báo phương Tây cho rằng Moscow đang thực hiện tham vọng lật đổ chính quyền Zelensky, dựng lên một chính phủ thân Nga, và biến Ukraine thành quốc gia lệ thuộc. "Họ đã quá tự tin vào sức mạnh của mình, và đánh giá thấp đối phương", một quan chức tình báo NATO nhận định.

Kế hoạch ban đầu của Nga là đánh úp chớp nhoáng, tiến quân thần tốc, gây bất ngờ và áp đảo hoàn toàn quân đội Ukraine trong thời gian ngắn nhất. 72 giờ - con số được nhắc đến nhiều trong giới phân tích quân sự phương Tây - có thể là thời hạn tối đa mà Moscow dự tính để hoàn thành mục tiêu tại Kyiv, trước khi cơn địa chấn của cuộc chiến truyền thông, ngoại giao và những biện pháp trừng phạt kinh tế từ phương Tây kịp giáng xuống.

Giới phân tích quân sự phương Tây vào ngày 24/2/2022 cho rằng tham vọng của Kremlin, ngay từ đầu, đã dựa trên những 'ảo tưởng' và 'tính toán sai lầm' nghiêm trọng.

Sức mạnh áp đảo của Đội quân 'bất khả chiến bại'?

Nhìn trên bản đồ quân sự, ưu thế của Nga trong giai đoạn đầu chiến dịch là không thể tranh cãi. 'Cỗ máy chiến tranh' khổng lồ của Moscow, sau nhiều năm hiện đại hóa, đã phô diễn sức mạnh áp đảo về quân số, vũ khí, và phương án tác chiến.

Hơn 900.000 quân nhân thường trực, hàng ngàn xe tăng chiến đấu chủ lực, hàng trăm máy bay chiến đấu hiện đại, hạm đội hải quân hùng mạnh… Nga nghiễm nhiên được xem là cường quốc quân sự thứ hai thế giới, chỉ sau Mỹ. Ngược lại, quân đội Ukraine vào thời điểm 24 tháng 2 năm 2022 vẫn còn là một lực lượng yếu thế, dù đã từng bước cải thiện sau năm 2014. Khoảng 200.000 quân nhân thường trực, trang bị phần lớn là vũ khí thời Liên Xô, không quân và hải quân gần như không để lại dấu ấn. Ukraine rõ ràng lép vế hơn Nga về mọi mặt.

"Trước sức mạnh quân sự áp đảo của Nga, nhiều người tin rằng Ukraine sẽ nhanh chóng bị nghiền nát", Ben Barry, chuyên gia quân sự tại Viện Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế (IISS) nhận xét. "Moscow dường như tin rằng quân đội Ukraine sẽ không thể kháng cự hiệu quả, và người dân Ukraine sẽ không đứng lên bảo vệ đất nước", ông nhấn mạnh thêm

Nhưng sức mạnh quân sự so sánh bằng các con số thống kê không phải lúc nào cũng dễ dàng chuyển hóa thành chiến thắng trên thực địa. Và đội quân mà Moscow tung vào Ukraine trong 'trận cuồng phong thép' đầu tiên, đã bộc lộ những 'gót chân Asin' chÍ TỬ.

Pháo đài Kharkov & Kyiv

Kharkov là thành phố công nghiệp lớn thứ hai của Ukraine, nằm ngay sát biên giới Nga, được xem là mục tiêu dễ 'nuốt trôi' của Moscow. Nhưng quân đội Ukraine tại Kharkov, dưới sự chỉ huy của Tướng Oleksandr Syrskyi, đã dựng lên một tuyến phòng thủ vững chắc ngay từ những ngày đầu của cuộc chiến, giam chân và tiêu hao lực lượng tấn công của Nga. "Kharkov đã đứng vững trước sức ép ban đầu của Nga, và chứng minh khả năng phòng thủ đô thị đáng gờm", Báo cáo của Viện Nghiên cứu Chiến tranh (ISW) đánh giá. Kyiv - trái tim và linh hồn của Ukraine cũng được đặt trong thế ngàn cân treo sợi tóc. Chính quyền Zelensky tuyên bố tử thủ, không đầu hàng, kêu gọi toàn dân kháng cự.

Theo truyền thông Ukraine, lực lượng phòng thủ dân sự, vũ khí chống tăng vác vai từ phương Tây, tinh thần chiến đấu cao độ của binh sĩ và người dân Kyiv trong những ngày đầu đã hợp thành bức tường thép, cản bước tiến của đoàn xe tăng khổng lồ đến từ Nga tiến về hướng Kyiv. "Sự kháng cự quyết liệt của Kharkov và Kyiv ngay từ đầu đã làm chậm đáng kể đà tiến công của Nga, và phá sản kế hoạch tấn công thần tốc của Moscow", Phillips P. O'Brien, giáo sư Đại học St Andrews nhấn mạnh.

Theo bình luận của truyền thông phương Tây, Bão táp Volga, dù mạnh mẽ và hung hãn, nhưng đã vấp phải những chướng ngại vật của người Ukraine khiến mục tiêu 72h của người Nga không thể hoàn thành.

"Kyiv sẽ đứng vững! Ukraine sẽ không bao giờ đầu hàng", từ Kyiv, Tổng thống Ukraine Zelensky khẳng định đanh thép. "Đây là cuộc chiến của chúng tôi, trên đất nước của chúng tôi, vì tương lai của chúng tôi”, ông Zelensky nhấn mạnh trong một bài phát biểu trên truyền hình nhằm kêu gọi sự đoàn kết và phản kháng của người dân Ukraine.

MỸ VÀ PHƯƠNG TÂY BỊ CUỐN VÀO XUNG ĐỘT

Những gói viện trợ quân sự khẩn cấp đầu tiên

Theo thống kê từ Viện Nghiên cứu Hòa bình Quốc tế Stockholm (SIPRI), trong giai đoạn từ 24/2 đến cuối tháng 4/2022, các quốc gia phương Tây, đặc biệt là Mỹ, Anh, và Liên minh châu Âu, đã nhanh chóng triển khai các gói viện trợ quân sự khẩn cấp cho Ukraine.

Mỹ dẫn đầu với cam kết viện trợ quân sự trị giá khoảng 3.4 tỷ USD trong 60 ngày đầu, tập trung vào các loại vũ khí 'chống tăng' và 'phòng không' cá nhân, theo báo cáo của Bộ Quốc phòng Mỹ và các nguồn tin từ Reuters, AP.

Thông báo của Chính phủ Anh cũng như các bài phân tích trên BBC và The Guardian cùng chung số liệu cho biết, Anh công bố gói viện trợ quân sự trị giá hơn 450 triệu bảng Anh, chủ yếu là tên lửa chống tăng NLAW và các hệ thống phòng không tầm ngắn.

EU cũng thông qua gói viện trợ quân sự chung trị giá 500 triệu Euro, sau đó tăng lên 1 tỷ Euro, tập trung vào trang thiết bị quân sự phi sát thương và một số vũ khí sát thương từ các quốc gia thành viên, theo thông cáo báo chí của Hội đồng châu Âu, được trích dẫn trên Politico, Euronews.

Về chủng loại vũ khí, tên lửa chống tăng vác vai Javelin (Mỹ) và NLAW (Anh) nổi lên như biểu tượng của viện trợ phương Tây. Mỹ cam kết cung cấp hàng ngàn tên lửa Javelin, được đánh giá là vũ khí 'sát thủ diệt tăng' với điểm nổi trội là khả năng tấn công hiệu quả vào nóc các xe tăng thiết giáp của Nga – vị trí có lớp giáp mỏng nhất. Anh cũng viện trợ hàng loạt tên lửa NLAW, loại vũ khí chống tăng thế hệ mới, dễ sử dụng và hiệu quả trong chiến thuật tác chiến đô thị.

Bên cạnh vũ khí chống tăng, tên lửa phòng không vác vai Stinger (Mỹ) cũng nằm trong gói viện trợ quân sự, nhằm giúp Ukraine đối phó với ưu thế tấn công trên không của Nga. Hàng trăm hệ thống Stinger đã được chuyển giao cho Ukraine trong giai đoạn đầu, theo thông tin từ Lầu Năm Góc. Những loại vũ khí này hoàn toàn phù hợp với điều kiện sử dụng cũng như chiến thuật tác chiến đô thị, của Ukraine, đã được tính toán hợp lý giống như một kế hoạch từng được phân tích tỉ mỉ và chuẩn bị từ trước nhằm khắc chế sức mạnh tấn công của quân đội Nga trên đất Ukraine.

Tác động của viện trợ vũ khí phương Tây trong 60 ngày đầu đối với việc làm thất bại mục tiêu tốc chiến của Nga là không thể phủ nhận. Vũ khí chống tăng Javelin và NLAW đã giúp các đơn vị bộ binh Ukraine, đặc biệt là lực lượng phòng thủ đô thị, gây ra những tổn thất đáng kể cho lực lượng thiết giáp Nga, làm chậm đáng kể đà tiến công trên hướng Kyiv và Kharkov. Tên lửa phòng không Stinger, dù không thể ngăn chặn hoàn toàn ưu thế trên không của Nga nhưng dễ sử dụng, không cần mất quá nhiều thời gian để binh sĩ Ukraine làm quen, đã buộc không quân Nga phải hoạt động thận trọng hơn, hạn chế các cuộc không kích tầm thấp và trực thăng tấn công, giảm bớt áp lực cho các lực lượng mặt đất Ukraine.

Tuy nhiên, viện trợ quân sự chỉ là một phần trong những nỗ lực tổng lực của Mỹ và phương Tây nhằm hỗ trợ Ukraine trong 60 ngày đầu cuộc chiến.

CHIẾN THUẬT BÃO TÁP VOLGA VÀ GÓT CHÂN ASIN CỦA QUÂN ĐỘI NGA

Hậu cần bất tương xứng với chiến thuật tấn công thần tốc

Chiến thuật 'Tấn công cơ giới thần tốc' (Blitzkrieg-style mechanized advance) được Nga áp dụng trong giai đoạn đầu, dựa trên ưu thế vượt trội về thiết giáp và cơ giới hóa, nhanh chóng bộc lộ điểm yếu hậu cần chí tử.

Báo cáo của Viện Dịch vụ Thống nhất Hoàng gia Anh về Nghiên cứu Quốc phòng và An ninh (RUSI - Royal United Services Institute) chỉ ra rằng, Nga đã triển khai các đơn vị tiền tuyến quá nhanh, vượt xa khả năng đảm bảo hậu cần của các đơn vị phía sau. Tờ New York Times dẫn lời một quan chức quốc phòng cấp cao của Mỹ cho biết, Nga đã không chuẩn bị đủ xe tải hậu cần chuyên dụng, dựa quá nhiều vào xe tải bán quân sự lưỡng dụng không được bảo vệ và dễ bị tấn công.

Báo cáo của Bộ Quốc phòng Anh cũng ghi nhận, các đoàn xe hậu cần của Nga trở thành mục tiêu lý tưởng cho các cuộc phục kích của Ukraine, gây ra tình trạng thiếu hụt nhiên liệu, đạn dược và lương thực nghiêm trọng cho các đơn vị tiền tuyến. Theo RIA Novosti, một số nguồn tin quân sự Nga thừa nhận những "khó khăn nhất định về hậu cần" trong giai đoạn đầu, "do quy mô lớn và tốc độ tiến quân thần tốc" của chiến dịch.

Nhận định sai lệch của tình báo Nga

Mặc dù từ rất lâu trước khi chiến tranh nổ ra, tình báo Nga được cho là đã thâm nhập mọi tầng lớp kiến trúc xã hội và chính quyền của Ukraine. Số lượng người trong các lực lượng công lực và vũ trang của Ukraine có cảm tình với Nga cũng rất nhiều.

Thế nhưng vào thời điểm triển khai chiến dịch quân sự đặc biệt, những thông tin nhận định của lực lượng này lại được cho là không thực sự phù hợp với tình hình thực tế, khiến chiến thuật tấn công phủ đầu bằng hỏa lực áp đảo của Nga, nhằm áp chế tinh thần và vô hiệu hóa khả năng kháng cự của Ukraine không đạt được hiệu quả như mong đợi trong giai đoạn đầu.

Phân tích của Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS) cho thấy Nga đã quá tin tưởng vào ưu thế hỏa lực và không đánh giá đúng mức khả năng phòng thủ của Ukraine với chiến thuật tác chiến đô thị.

Tờ Washington Post dẫn báo cáo của Cộng đồng Tình báo Hoa Kỳ (IC) cho biết Nga đã dựa vào những nhận định sai lệch của tình báo về tương quan lực lượng, tâm lý, tinh thần chiến đấu của quân đội cũng như những phản ứng kháng cự của người dân Ukraine. Điều này khiến chiến thuật tấn công thiếu chính xác và không hiệu quả trong nhiều trường hợp.

Tờ báo Izvestia của Nga, trong một bài phân tích về giai đoạn đầu chiến dịch, thừa nhận rằng: “Việc đánh giá thấp khả năng phòng thủ của Ukraine đã dẫn đến những khó khăn ngoài dự kiến cho quân đội Nga". Chiến thuật hỏa lực áp đảo, dù gây ra thiệt hại lớn cho cơ sở hạ tầng, nhưng lại không bẻ gãy được tinh thần kháng cự của Ukraine và không vô hiệu hóa được các tuyến phòng thủ trong đô thị.

“Quân đội Nga đã mắc lỗi đánh giá sai sự thích nghi, chống chịu và khả năng tác chiến đô thị của Ukraine”, Vladimir Karnaukhov chuyên gia phân tích của Nga nhận định.

Sa lầy chiến thuật và bước ngoặt Kyiv

Chiến thuật tác chiến theo đội hình lớn nhưng không lệ thuộc vào việc phối hợp binh chủng của Nga triển khai trong giai đoạn đầu, dù phù hợp với ưu thế hỏa lực và sức mạnh thiết giáp, nhưng lại trở nên cồng kềnh và kém hiệu quả trong môi trường tác chiến đô thị tại Ukraine. Báo cáo của Viện RUSI nhận định rằng trong giai đoạn đầu của cuộc chiến, quân đội Nga thiếu khả năng phối hợp hiệu quả giữa bộ binh, thiết giáp, pháo binh và không quân.

Tờ The Economist dẫn lời một sĩ quan NATO cho biết, Nga vẫn duy trì tư duy tác chiến từ thời Liên Xô khi bắt đầu chiến dịch quân sự đặc biệt, quá chú trọng vào đội hình lớn, thiếu linh hoạt và khả năng tác chiến chủ động của các đơn vị nhỏ.

Tờ Krasnaya Zvezda (Sao Đỏ) - Cơ quan ngôn luận của Bộ Quốc phòng Nga, trong một bài bình luận về kinh nghiệm tác chiến của quân đội Nga tại Ukraine thừa nhận rằng, việc thiếu linh hoạt trong chỉ huy và chậm thích ứng với thay đổi chiến thuật của đối phương đã gây ra những khó khăn nhất định cho quân đội Nga. Chiến thuật đội hình lớn thiếu phối hợp binh chủng và cứng nhắc đã biến quân đội Nga thành mục tiêu dễ bị tấn công trong môi trường đô thị và địa hình phức tạp của Ukraine. Chiến thuật cứng nhắc của Nga trong giai đoạn đầu khiến ưu thế hỏa lực và thiết giáp trở nên kém hiệu quả.

"Bước ngoặt Kyiv" là khái niệm mà giới phân tích quân sự dùng để nhận định sự kết thúc KẾ HOẠCH đánh úp chớp nhoáng của quân đội Nga tại Ukraine, phản ánh sự thất bại của các chiến thuật mà quân đội Nga sử dụng trong những ngày đầu cuộc chiến.

Báo cáo chiến trường của quân đội Ukraine khẳng định Nga đã không đạt được bất kỳ mục tiêu chiến lược chủ chốt nào trên hướng Kyiv, Kharkov và miền Bắc Ukraine trong giai đoạn đầu. Tờ Financial Times dẫn lời một quan chức NATO cho biết, việc Nga rút quân khỏi Kyiv là sự thừa nhận ngầm về thất bại chiến thuật, cho thấy rằng chiến lược ban đầu của Moscow đã phá sản.

Giới phân tích quân sự phương Tây nhận định rằng quân đội Nga đã sớm nhận ra gót chân Asin của chiến thuật Bão táp Volga. Việc rút quân chiến thuật khỏi Kyiv khiến thế gọng kìm tấn công chủ lực bị bẻ gãy, nhưng đã mở ra một giai đoạn mới của cuộc chiến với những thách thức khó lường cho cả hai bên.

VÁN CỜ CỦA CÁC CƯỜNG QUỐC

60 ngày đầu của cuộc chiến tại Ukraine cho thấy chiến tranh không bao giờ diễn ra theo kịch bản. Những toan tính, ước tính, hay kế hoạch tỉ mỉ nhất cũng có thể sai lệch hoàn toàn trước những biến số bất ngờ và những lực kháng cự ngoài dự kiến.

Trước thực tế chiến trường, kế hoạch tấn công chớp nhoáng không đạt được mục đích, Nga buộc phải thay đổi chiến thuật. Bộ Quốc phòng Nga tuyên bố giai đoạn một của chiến dịch quân sự đặc biệt đã kết thúc.

Tuy nhiên không phải vì thế mà đạn pháo sẽ giảm và máu sẽ ngừng tuôn trên chiến trường.

Trong giai đoạn đầu của cuộc chiến, quân đội Nga đã nhận ra sự thiếu linh hoạt trong chiến thuật, những sai lầm trong việc phân tích đánh giá tình hình, sự thất bại của ý chí tấn công thần tốc. Mỹ và phương Tây cũng đã kịp nhận ra rằng, trách nhiệm của họ với Ukraine sẽ không chỉ dừng lại ở những gói viện trợ quân sự đầu tiên hay những lời hứa đảm bảo về một chỗ dựa vững chắc cho chính quyền của tổng thống Zelensky.

Và ván cờ được chơi bởi các cường quốc tại Ukraine vẫn chưa kết thúc. Chiến tranh trên các mặt trận mới chỉ bắt đầu với những cuộc thử nghiệm. Động thái của các bên liên quan sau 60 ngày đầu súng nổ trên đất Ukraine bắt đầu hàm chứa chỉ dấu cho những trạng huống bất định và thách thức khó lường cùng những toan tính địa chính trị mà có lẽ người Ukraine chưa bao giờ nghĩ tới.