Tổng thống Ukraine đến Mỹ ký thỏa thuận khoáng sản

Ông Trump nói trong cuộc họp hôm 27/2 rằng, "Tổng thống Zelensky sẽ đến vào ngày 28/2. Điều đó đã được xác nhận và chúng tôi sẽ ký một thỏa thuận, đó sẽ là một thỏa thuận rất lớn".

Thỏa thuận khoáng sản có gì?

Trước đó, sau các cuộc đàm phán căng thẳng, Mỹ và Ukraine hôm 26/2 đã thống nhất bộ khung cho thỏa thuận về khoáng sản, trong đó đã loại bỏ “mọi điều khoản bất hợp lý” với Kiev. Dù chưa có thông tin chi tiết nhưng truyền thông phương Tây cho biết, khung thỏa thuận quy định Mỹ và Ukraine sẽ cùng khai thác nguồn khoáng sản tại Ukraine. Doanh thu sẽ được chuyển vào một quỹ đầu tư hoàn toàn mới do hai bên cùng quản lý.

Theo tờ Financial Times, phiên bản sửa đổi của dự thảo hôm 24/2 cho thấy, Ukraine đóng góp vào quỹ này 50% doanh thu từ khai thác và bán các tài nguyên khoáng sản thuộc sở hữu nhà nước trong tương lai, bao gồm dầu khí và các hoạt động hậu cần liên quan. Quỹ này sẽ đầu tư vào các dự án tại Ukraine.

Tuy nhiên, thỏa thuận không bao gồm các tài nguyên khoáng sản đã đóng góp vào ngân sách chính phủ Ukraine. Điều này đồng nghĩa rằng, các hoạt động hiện tại của Naftogaz và Ukrnafta - hai nhà sản xuất dầu khí lớn nhất Ukraine - sẽ không bị ảnh hưởng. Các chi tiết quan trọng như tỷ lệ sở hữu của Mỹ trong quỹ và các điều khoản về “đồng sở hữu” dự kiến sẽ được đàm phán trong các thỏa thuận tới. Đáng chú ý, thỏa thuận cũng không bao gồm các đảm bảo an ninh từ Mỹ, điều mà Kiev nhiều lần yêu cầu trong các cuộc đàm phán trước đó.

Câu chuyện đổi khoáng sản lấy viện trợ đã được Tổng thống Mỹ Donald Trump đưa ra ngay từ những ngày đầu tiên sau khi nhậm chức. Thậm chí, vấn đề này đã được phía Ukraine đề cập từ năm 2024.

Theo Văn phòng Tổng thống Ukraine, trong Kế hoạch Chiến thắng mà ông Zelensky trình lên Quốc hội vào tháng 10/2024, có một điều khoản về tài nguyên thiên nhiên để đổi lấy hỗ trợ quân sự. Theo truyền thông Ukraine, ông Trump và ông Zelensky từng thảo luận về điều này vào mùa thu năm ngoái.

Với cách tiếp cận này, ngày 11/2, Tổng thống Trump tuyên bố muốn nhận được một khoản “tương đương 500 tỷ USD giá trị đất hiếm” để “bù đắp” hơn 300 tỷ USD viện trợ mà Washington đã cung cấp cho Kiev kể từ khi xung đột bùng phát.

Chỉ sau đó một ngày, Bộ trưởng Tài chính Mỹ Scott Bessent đã đến Kiev và mang theo bản dự thảo thỏa thuận. Theo đó, Mỹ sẽ sở hữu 50% khoáng sản đất hiếm của Ukraine nhưng không đổi lại bất cứ điều gì. Truyền thông quốc tế “bất ngờ” bởi với dự thảo này, Ukraine sẽ phải trả một số tiền lớn hơn cả những gì Đức phải trả sau hai cuộc chiến tranh thế giới.

Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky cho hay: “Tôi sẽ không ký một thỏa thuận mà 10 thế hệ người Ukraine sau này phải trả giá. Với mỗi đô la Mỹ, Ukraine phải trả lại gấp đôi. Nói một cách đơn giản, đây là một khoản vay với mức lãi suất rất cao”.

Vào ngày 21/2, Mỹ tiếp tục gửi cho Ukraine một dự thảo thỏa thuận mới. Mỹ sẽ nhận 100% tài sản từ một quỹ tương lai, trong đó Ukraine đóng góp hai phần ba từ doanh thu khai thác khoáng sản, còn Mỹ đóng góp một phần ba dưới dạng viện trợ vũ khí. Thậm chí, để gây sức ép cho Ukraine chấp nhận thỏa thuận, các nhà đàm phán Mỹ đe dọa cắt quyền truy cập của Kiev vào dịch vụ Internet vệ tinh Starlink, điều có thể gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến khả năng kết nối và hoạt động quân sự của Ukraine.

Sau những căng thẳng và chỉ trích gay gắt giữa hai bên trong nhiều ngày qua, giới phân tích cho rằng, khung thỏa thuận mới dường như đã có sự nhượng bộ từ cả Mỹ và Ukraine.

Bà Matthew Sussex, nhà nghiên cứu tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc phòng thuộc Đại học Quốc gia Australia, cho biết thỏa thuận mang lại cho Washington và Kiev “cơ hội để cài đặt lại quan hệ” sau cuộc khẩu chiến giữa hai nhà lãnh đạo thời gian gần đây. “Mỹ đã giảm bớt các yêu cầu của mình. Điều đó khiến Ukraine dễ chấp nhận hơn, mặc dù không có bảo đảm an ninh nào kèm theo. Về cơ bản, Ukraine không nhận được gì, nhưng cũng không phải cho đi nhiều” - Bà Matthew Sussex nói.

Mặc dù không có cam kết an ninh rõ ràng, nhưng các quan chức Ukraine vẫn lạc quan rằng họ đã phần nào đạt được các điều khoản có lợi hơn, cho phép họ thuyết phục cử tri và các nhà lập pháp nước này. Tổng thống Ukraine Zelensky dự kiến đến Washington vào ngày 28/2 để gặp Tổng thống Trump, chuẩn bị ký kết thỏa thuận.

Theo ông Edward Chow, chuyên gia cấp cao tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS), ở thời điểm hiện tại, thỏa thuận khoáng sản Mỹ - Ukraine “chủ yếu mang tính biểu tượng” để thể hiện rằng Kiev và Washington vẫn cam kết “đạt được các mục tiêu chung”.

Tiềm năng khoáng sản 14.800 tỷ đô của Ukraine

Theo hãng tin AP, triển vọng về tài nguyên thiên nhiên của Ukraine rất hứa hẹn. Ukraine sở hữu các mỏ titan khổng lồ, nằm trong số những mỏ lớn nhất châu Âu, đóng vai trò quan trọng trong công nghiệp hàng không vũ trụ, y tế và ô tô. Bên cạnh đó, Ukraine còn có trữ lượng lithium lớn, đây là nguyên liệu then chốt cho sản xuất pin, gốm sứ và thủy tinh.

Ngoài ra, Ukraine nắm giữ khoảng 5% trữ lượng đất hiếm của thế giới - gồm 17 nguyên tố sử dụng trong sản xuất vũ khí, tua bin gió, thiết bị điện tử và các sản phẩm quan trọng khác. Tuy nhiên, tiềm năng đất hiếm của nước này chưa thực sự được khai phá, cần phải tiến hành khảo sát và phát triển. Theo Viện Nghiên cứu Chiến tranh (ISW), khoảng nửa trữ lượng đất hiếm của Ukraine đang nằm trong vùng lãnh thổ Nga kiểm soát.

Báo cáo Forbes Ukraine đưa ra tháng 4/2023 ước tính, Ukraine có trữ lượng tài nguyên 111 tỷ tấn, trị giá 14,8 nghìn tỷ USD. Tuy nhiên, 70% số này mỏ này nằm ở Donetsk và Lugansk, hai trong số bốn tỉnh Nga tuyên bố sáp nhập cuối tháng 9/2022, bất chấp sự phản đối của Kiev. Đây là những khu vực tiền tuyến, gây nhiều khó khăn và rủi ro cho việc khai thác từ phương Tây.

Tại sao Mỹ quan tâm đến khoảng sản Ukraine?

Theo các nhà phân tích, lý do đầu tiên khiến Mỹ quan tâm đến khoáng sản Ukraine là vì Washington đang thiếu hụt nguồn khoáng sản quan trọng như đất hiếm, một thành phần thiết yếu trong sản xuất đạn dược, tên lửa dẫn đường. Cố vấn An ninh quốc gia Mỹ Mike Waltz mới đây thừa nhận, kho dự trữ vũ khí của Mỹ đang ngày càng cạn kiệt.

Ngoài ra, Mỹ muốn giảm sự phụ thuộc vào Trung Quốc, quốc gia kiểm soát 75% trữ lượng đất hiếm trên thế giới. Dữ liệu của USGS cho thấy, Nga chỉ sản xuất 2.500 tấn đất hiếm vào năm ngoái, trong khi Trung Quốc khai thác tới 270.000 tấn. Hồi tháng 12/2024, Trung Quốc đã cấm xuất khẩu một số khoáng sản đất hiếm sang Mỹ. Đầu tháng này, Bộ Thương mại Trung Quốc tiếp tục mở rộng danh sách hạn chế, bao gồm cả Wolfram - một nguyên liệu quan trọng trong chế tạo đạn dược.

Trong bối cảnh căng thẳng thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc gia tăng, chính quyền Trump dường như càng muốn xây dựng kế hoạch phòng ngừa và tìm nguồn cung thay thế.

Mặt khác, việc Tổng thống Trump chú trọng đến thỏa thuận khoáng sản phản ánh tư duy kinh doanh của ông. Việc ký kết thỏa thuận với Ukraine không chỉ là một cơ hội kinh tế mà còn là phép thử với Tổng thống Zelensky, nhằm đoán định mức độ nhượng bộ và phản ứng của Ukraine trước các đề xuất trong tương lai của Nhà Trắng.

Tổng thống Mỹ Donald Trump cho biết: “Dưới thời chính quyền cựu Tổng thống Joe Biden, tiền đã được chi tiêu một cách phung phí, đó là một vấn đề rất nghiêm trọng. Đây có thể là một thỏa thuận trị giá hàng nghìn tỷ đô la về đất hiếm và các tài nguyên khác. Người nộp thuế Mỹ bây giờ sẽ lấy lại được tiền của họ và còn hơn thế nữa”.

Về chính trị, việc Ukraine đồng ý ký thỏa thuận với Mỹ mang lại một chiến thắng quan trọng cho ông Trump. Thượng nghị sĩ Đảng Cộng hòa Lindsey Graham đánh giá, thỏa thuận khoáng sản với Ukraine có thể thay đổi cục diện chiến lược của Mỹ. Với kho tài nguyên khoáng sản trị giá hàng nghìn tỷ đô la mà Ukraine sở hữu, Mỹ sẽ có “nhiều thứ để bảo vệ”, điều này giúp ông Trump dễ dàng thuyết phục cử tri Mỹ tiếp tục ủng hộ chính quyền Kiev.

Ngược lại, đối với Tổng thống Zelensky, ký kết thỏa thuận khoáng sản tiềm ẩn nhiều thách thức. Quyết định này có thể vấp phải sự phản đối mạnh mẽ trong nước và thậm chí ảnh hưởng đến tương lai chính trị của ông, khi nhiều người chỉ trích nhà lãnh đạo Ukraine đang phản bội lợi ích quốc gia.