Khúc củi nói lời tình yêu
Nếu cứ quẩn quanh Hà Nội, hẳn chúng ta sẽ nghĩ cứ đám cưới là tráp nọ tháp kia dẫn lễ. Nhưng hóa ra cuộc đời phong phú và tinh tế hơn nhiều. Một lần đi ngang qua làng của người Xơ Đăng, Giẻ Triêng trên đường Hồ Chí Minh, tôi bắt gặp những bó củi chồng trước hiên nhà, tạo hình như những đóa hoa.
Mỗi dân tộc có một cách tỏ tình khác nhau và cũng có cách “đặt vấn đề hôn nhân” khác nhau. Nhưng cách tỏ tình, đồng thời “đặt vấn đề” hôn nhân của người Xơ Đăng, Giẻ Triêng là một sự lạ. Người Xơ Đăng, Giẻ Triêng sống tập trung ở vùng bắc Tây Nguyên, đời sống còn mang nhiều dấu ấn của một thời mẫu hệ với đặc điểm người phụ nữ nắm quyền định đoạt những vấn đề quan trọng, trong đó có tình yêu, hôn nhân.
Sống cùng làng cùng buôn, cùng uống nước một con suối cùng đi chung một đoạn đường, con gái con trai mến nhau, thương nhau. Đêm đêm, người con gái ngồi bên bờ suối, thổi nỗi lòng mình vào tiếng đàn K'lông Pút gửi đến chàng trai mà mình đem lòng thương thầm nhớ trộm. Bằng linh cảm thần diệu, người con trai làng nhận ra tín hiệu tình yêu và cũng đáp lại bằng tiếng đàn K’lông Pút. Như vậy là họ đã qua bước ướm lòng nhau.
Ngoài công việc hàng ngày, người con gái Xơ Đăng không quên trèo đồi lội suối, tìm đến những khu rừng có nhiều cây gỗ lon cô sa, người Kinh gọi là cây gỗ dẻ, lựa những cây vừa ý chặt thành đoạn đem về. Cái sự chặt, chẻ này mới công phu, một cây củi phải dài vừa phải, khoảng từ nửa mét hoặc dài hơn chút, lóng củi phải suôn sẻ. Đặc biệt, một đầu khúc củi phải được chặt phẳng như cưa; mặt kia phải được chặt vát thành ba mặt phẳng. Theo người xưa truyền lại, ba mặt phẳng chính là tượng trưng cho vợ - chồng - con cái quấn quýt bên nhau. Người già cũng dạy phải tìm được cây gỗ lon cô sa, vì đó là cây gỗ vươn thẳng, thớ dọc, mùi thơm. Và ngày tháng qua, đống củi cứ cao dần như tình yêu mỗi ngày thêm tròn đầy. Dân làng nhìn vào đống củi, biết cô gái của làng đã tìm được người thương mến; biết một ngày kia dân làng sẽ được dự cuộc vui.
Rồi cuộc vui cũng đến. Là một ngày đẹp trời, tiếng chim hót trong hơn, dòng suối chảy êm đềm hơn và má cô gái Xơ Đăng hừng đỏ hơn. Cô cùng các cô gái đồng lứa thân tình, xếp những bó củi tình yêu vào từng chiếc gùi, gùi sang nhà chàng trai mà mình yêu thương. Nhà trai đón nhận những bó củi như đón nhận lễ vật một cuộc dạm hỏi như lễ vật hứa hôn mang nhiều ý nghĩa. Chàng trai nhận củi và tặng cô gái bộ váy áo và chiếc gùi xinh xinh do chính tay chàng chuốt từng sợi giang sợi mây kết nối.
Sau lễ trao củi này, chuyện yêu đương giữa cô gái và chàng trai coi như đã công khai, coi như dân làng đã biết. Cô gái năng đến với chàng trai hơn, chàng trai cũng không bỏ lỡ cơ hội để cùng đi rẫy tuốt lúa, xuống suối bắt cá, vào rừng hái rau với người yêu. Cho đến khi lễ cưới diễn ra, họ thành vợ thành chồng.
Nhiều người tự hỏi, vì đâu tục lệ củi hứa hôn kỳ lạ này lại được người Xơ Đăng truyền từ đời này sang đời khác? Phải chăng tục lệ này phản ánh quá trình sinh sống gắn bó với cây rừng của người Xơ Đăng, hay là quá trình cô gái chọn cây rừng tạo củi là quá trình tự khẳng định độ chín về nhân cách cũng như tình yêu của cô? Củi hứa hôn không còn là thứ củi thông thường nữa. Từ bao đời nay, chưa thấy chàng trai nào đem bán hoặc đổi củi hứa hôn. Vậy là khi được tình yêu đôi lứa “chạm” vào, vật bình thường cũng trở nên có giá, nhiều khi vô giá.
Sống cùng địa bàn bắc Tây Nguyên, người Giẻ Triêng cũng có tục lệ củi hứa hôn, nhưng không “nghệ thuật hoá” cây củi như người Xê Đăng. Cây củi hứa hôn của người Giẻ Triêng chỉ cần chặt bằng hai đầu; không nhất thiết phải là từ cây gỗ lon cô sa và không nhất thiết do người con gái kiếm tìm tích cóp, mà dân làng có thể giúp sức ngay trong ngày cận kề lễ dạm hỏi.
Thời gian không dừng lại. Đối với người Xơ Đăng, Giẻ Triêng, cũng như nhiều dân tộc sống ở Tây Nguyên khác, bao sự thay đổi đã diễn ra, làm phai dần những tục lệ một thời của chế độ mẫu hệ. Tục “củi hứa hôn” cũng không cưỡng lại được sự tàn phá của thời gian. Nhưng rải rác trên địa bàn Kon Tum, nơi có người Xơ Đăng, Giẻ Triêng sinh sống, vẫn còn các cô gái ngày ngày vào rừng tìm cây lon cô sa, chờ đợi một ngày kia tình yêu sẽ tròn đầy./.
Có muôn ngàn cách để kể về ba. Là chiếc lưng biến hóa thần kỳ thành ngựa cho con cưỡi nhong nhong. Là anh hùng dũng cảm giải cứu khi con mắc kẹt. Là siêu nhân giúp con hướng đến những việc làm tử tế. Nhưng với một người con, trên hết, ba là ánh nắng ấm áp chở che suốt cuộc đời này.
Quê hương là nơi mà chúng ta luôn muốn trở về khi mệt mỏi. Là nơi có vòng tay ba mẹ, của bạn bè, bà con hàng xóm yêu thương che chở. Là nơi có ngõ nhỏ heo may, cỏ dâng ngập lối, nơi có cây sung gốc đa còng lưng cõng tuổi, là bờ ao có con chuồn chuồn ớt nằm lim dim đợi nắng....
Hôm nay, khi ngồi lại với chính mình, tôi cảm thấy như vừa mở ra một cuốn sách cuộc đời, mỗi trang là một dấu ấn, mỗi chương là một câu chuyện đáng nhớ. Thời gian cứ thế trôi đi, và mỗi năm qua, tôi lại có dịp ngẫm lại những bước đi của mình. Những lần vấp ngã rồi đứng lên, những khoảnh khắc vui buồn đan xen, tất cả như một bức tranh sống động, đầy màu sắc. Tôi tự hỏi mình: mình đã trưởng thành hơn bao nhiêu?
Có những ánh mắt ta chẳng thể nào quên, không cần lời nói nhưng lại lưu giữ một điều gì đó sâu thẳm trong tim, tựa như một lời yêu chưa kịp nói. Cuộc đời là những chuyến đi dài, và trong những ngày cũ kỹ, có ai đó đã từng bước qua đời ta, để lại một dấu lặng mang tên ký ức.
Với những người thuộc thế hệ 7X, 8X trở về trước, hình ảnh chiếc xe đạp dường như đều gắn liền với ký ức của mỗi người. Dù thời gian trôi qua nhanh như nước chảy qua cầu, nhưng những điều thân thương nhất gắn liền với chiếc xe đạp, với tuổi trẻ và tình yêu của một thời đã qua vẫn còn mãi trong ta…
Hôm nay, Hà Nội mưa rơi. Có lẽ do ảnh hưởng của không khí lạnh nên nhiệt độ ở Thủ đô giảm sâu. Đi trên những cung đường của Hà Nội, tôi cảm nhận rõ rệt từng cơn gió lạnh ùa về. Nó khiến cho lòng người có cảm giác nao nao, nhớ về một vòng tay ấm... Vậy là, đông đã về với Hà Nội thật rồi.
0